জীৱন বাটৰ ৰসঃ সৰ্বেশ্বৰ ছাৰ (২৯)

জীৱন বাটৰ ৰসঃ সৰ্বেশ্বৰ ছাৰ (২৯)

এতিয়াৰ দৰে প্ৰয়োজন হলেই মোবাইলৰ বুটাম টিপি নিমিষতে তথ্য এটা সংগ্ৰহ কৰিব পৰাৰ সুবিধা তেতিয়া নাছিল ৷ স্কুল-কলেজৰ পাঠ্যপুথিৰ বাহিৰে জ্ঞান অন্বেষণৰ সহজ উপায় আছিল বাতৰি কাগজ, আলোচনী আৰু ৰেডিঅটোৰ দ্বাৰা ৷ সেইয়াও সকলো ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ বাবে সহজ কথা নাছিল৷ অনেকৰ ঘৰতে নিয়মীয়াকৈ বাতৰি কাগজ পঢ়াটো আৰ্থিক দিশৰ পৰাই সম্ভৱপৰ কথা নাছিল৷ আমাৰ চেন্টাৰটোত থকা “ভট্টাচাৰ্য এজেঞ্চী”, “সূজনী পুস্তকালয়” আৰু “বুক হাউচ” নামৰ কিতাপৰ দোকান কেইখনতে বহুলোকে বাতৰি কাকত আৰু আলোচনী একোখন নিকিনাকৈয়ে থিয়ৈ থিয়ৈ পঢ়ি মনৰ তৃষ্ণা নিবাৰণ কৰিছিল৷ শিক্ষকসকলৰ সান্নিধ্য আছিল আন এটা অত্যন্ত ফলপ্ৰসূ উপায় ৷ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ মনৰ মাজত নানান বিষয়ৰ প্ৰতি জিজ্ঞাসা জগাই তোলাত ছাৰসকলৰ অৱদানেই আছিল সবাতোকৈ বেছি৷

তেতিয়াৰ দিনত কোনোবা দিনা নিৰ্ধাৰিত শিক্ষকসকল স্কুলত অনুপস্থিত থাকিলে আন এজন শিক্ষককে ক্লাছ ল’বলৈ পঠাই দিয়াৰ নিয়ম আছিল ৷ তেনে শিক্ষকে সেই পিৰিয়দত নিৰ্ধাৰিত বিষয়টোৱেই পঢ়াব লাগিব বুলি ধৰাবন্ধা কথা নাছিল৷ এনেকুৱা ক্লাছতে কেইজনমান শিক্ষকৰ পৰা আমি এনেকুৱা কিছুমান কথা শিকিবলৈ পাইছিলো যে সেয়াই আমাৰ সমস্ত জীৱন সমৃদ্ধ কৰি আহিছে৷ এতিয়া উভতি চালে নিয়মীয়া ক্লাছবোৰতকৈ সেই হঠাতে হোৱা ক্লাছবিলাকৰ স্মৃতিহে বেছি উজ্জ্বল হৈ উঠে৷

বুৰঞ্জীৰ ক্লাছ, আহিব লগা আছিল তাৰানিধি উপাধ্যায় ছাৰ (স্বৰ্গীয়); কিন্তু হঠাতে আহি সোমালহি লীলা ছাৰ (স্বৰ্গীয় লীলা কটকী)৷ লীলা ছাৰৰ সাহিত্য প্ৰতিভা আছিল সৰ্বজনবিদীত ৷ আমাৰ অঞ্চলটোৰ কেইবা দশকজোৰা সাহিত্য কৰ্মত ছাৰৰ অৱদান অতুলনীয়৷ এসময়ত ভুপেন হাজৰিকাই সম্পাদনা কৰা “বিন্দু” নামৰ আলোচনীখনতো ছাৰে অনু-গল্প লিখিছিল৷ ছাৰৰ কথাত ৰসে চৌ-চৌ কৰিছিল৷ আটাইতকৈ দুষ্ট ছাত্ৰকেইটাও ছাৰৰ ক্লাছত ব্ৰইলাৰ ছিকেন বহাদি দৰক লাগি বহি থাকিবলৈ বাধ্য হৈছিল৷ কাঁহ পৰি জীন যোৱা নিস্তব্ধতাত ছাৰে বুৰঞ্জী পঢ়াবলৈ আৰম্ভ  কৰিলে – মানৰ অক্ৰমণৰ সময়ৰ কথা৷ বদন বৰফুকনে ১৮১৭ চনত ব্ৰহ্মদেশৰ পৰা মান সেনা লৈ আহিলে৷ পূৰ্ণানন্দ  বুঢ়াগোহাঁইয়ে মান ভেটিবলৈ আপ্ৰান চেষ্টা কৰিছিল যদিও সফল হ’ব নোৱাৰিলে৷ যুদ্ধত মান সেনা জয়ী হোৱাৰ খবৰ পাই বুঢ়াগোহাঁইয়ে চকুৰে আন্ধাৰ দেখিলে৷ তেনে পৰিস্থিতিত জীয়াই থকাতকৈ মৃত্যুৱেই শ্ৰেয় বুলি ভাবি বুঢ়াগোহাঁইয়ে পিন্ধি থকা আঙঠিটোকে চেলেক মাৰি দিলে৷ সেইটো আছিল হীৰাৰ আঙঠি৷ হীৰা বৰ বিহ - নিমিষতে পূৰ্ণানন্দ  বুঢ়াগোহাঁইৰ প্ৰাণবায়ু শৰীৰ পৰা ওলাই গ’ল৷ প্ৰায় দুশ বছৰৰ আগৰ দৃশ্য কিছুমান আমাৰ চকুৰ আগত জিলিকি উঠিল৷ ছাৰে সেইদিনাৰ ক্লাছটো শেষ কৰিছিল এটা পদ্যৰ পংক্তিৰে – কালহীৰা চেলেকি/ বুঢ়াগোঁহাই নৰকি/ ৰাতিতে সৰকি গ’ল ৷ আজি পয়ত্ৰিছ বছৰৰ পাছতো ছাৰৰ সেই কথাষাৰ সুবিধা পালেই মনত বাজি উঠে৷ সুৰৰ কি অদ্ভুত শক্তি! তাৰ পাছৰ সপ্তাহত তাৰানিধি ছাৰ আহি যোগ দিছিলহি – মান সেনাবাহিনীৰ সেনাপতি কোন আছিল জান- আলু আৰু তিল৷

-          আলু আৰু তিল ? আমি অবাক হ’লো, সুধিলো – মানে ছাৰ?

-          তহঁতে মাথো আলু আৰু তিলটো মনত ৰাখিবি ৷ আলু মানে আলুমিঙি আৰু তিল মানে মিঙ্গিমাহা তিলোৱা ৷ এতিয়া তহ’তে আৰু এইদুটা নাম জীৱনত নাপাহৰ৷ 

সঁচা কথা, ছয়ত্ৰিশ বছৰৰ পাছতো নাই পাহৰা ৷ সুৰ বা লয়ৰ আৰু এটা কথা কৈছিল লীলা ছাৰে৷ কালি অৰ্থাৎ ২৮ ডিচেম্বৰ তাৰিখে আকাশবাণী গুৱাহাটী কেন্দ্ৰৰ পৰা প্ৰচাৰ কৰা “অভিলেখাগাৰৰ পৰা” নামৰ অনুষ্ঠানটো শুনি আছিলো৷ তাতে প্ৰতিমা পাণ্ডে বৰুৱাই নিজৰ এটা অভিজ্ঞতাৰ কথা কৈ আছে - বনৰীয়া হাতী ধৰি আনি মাউতবোৰে বশ কৰিবলৈ শিক্ষা দি থকা সময়ত হেনো এটা গীত গায়৷ আৰু সেই গীত শুনিলেই বনৰীয়া হাতীৰ চকুৰ পৰা টোপা-টোপে চকুলো বৈ আহে৷ গাটো মোৰ জিকাৰ খাই উঠিল৷ লীলা ছাৰৰ কথাষাৰলৈ চেৰেংকৈ মনত পৰি গ’ল – সদায় দেখি থকা গছপাতটোও ছবিটিত ভাল হৈ পৰে/  সদায় শুনি থকা সৰু কথাবোৰো গীত হলে প্ৰান টানি ধৰে ! জীৱ মাত্ৰেই সুৰীয়া শব্দৰ প্ৰতি আকৰ্ষণ থাকে! সুৰৰ কি অদ্ভুত শক্তি!

আমাৰ স্কুলৰ আৰবী বিষয়ৰ শিক্ষক আছিল মৌলবী ছাৰ৷ ষষ্ঠ শ্ৰেনীত “খেল-ধেমালি” বুলি পিৰিয়দ এটা আছিল৷ এদিন সেইটো ক্লাছতে হঠাতে মৌলবী ছাৰ আহি ওলালহি৷ গোটেই ক্লাছটোকে স্কুলৰ পাছফালে থকা মুকিল ঠাইখনলৈ লৈ গৈ বননিৰ ওপৰত বহিবলৈ দিলে – ভদ্ৰাসন ভংগীত, অৰ্ধবৃত্তাকাৰ আকাৰত বহুৱাই লৈ ছাৰ নিজেও সমূখত ল’লে৷ তাৰ পিচত ছাৰে আৰম্ভ কৰিলে– এদল সৈন্যই ঘোঁৰাত উঠি এখন দেশ অভিমূখে আগবাঢ়ি আহি আছে৷ তহঁতক মই এতিয়া সৈন্যবিলাক দেখুৱাই দিম৷ মই যি কওঁ শুনি যাবি আৰু যি কৰোঁ তাকে কৰিবি৷ ছাৰে প্ৰথমে হাত চাপৰি বজাবলৈ আৰম্ভ কৰিলে, আমি সকলোৱে তাকে কৰিলো৷ ছাৰে কৈ গ’ল – এতিয়া সৈন্যসকল এখন দলঙত উঠিব, ছাৰে লগে লগে নিজৰ মুখখন গোল কৰি হাতৰ তলুৱাৰে মুখত চাপৰি বজোৱাৰ দৰে শব্দ কৰিলে, আমি আটায়ে তাকে কৰিলো৷ তাৰ পাছত দুয়ো হাতেৰে সমূখৰ বননিত চাপৰি পৰিল, সৈন্যজাক এতিয়া এটা মাটিৰ ৰাস্তা পাইছেহি৷ তাৰ পাছত বোকা ৰাস্তা – প্ৰত্যেকৰ ভৰিৰ কলাফুলত চাপৰি পৰিছে, তাৰ পিচত গালত, তাৰ পিচত হাতৰ তলুৱাখন ওলোটাকৈ লৈ ৷ চাপৰিৰ বেগ মাজে মাজে বাঢ়ি যায়, মাজে মাজে কমি আহে৷ লাহে লাহে পকী ৰাস্তা, বোকা ৰাস্তা, কাঠৰ দলং, বননি, বাচৰ কেকুৰি আদি অতিক্ৰম কৰি বিম্বাশৱদে আগবাঢ়ি অহা এদল সৈন্য আমাৰ চকুৰ আগত জিলিকি উঠিল৷ ধ্বনি সৃষ্টিৰ কি অদ্ভুত খেল! তেনে খেল মই আন ক’তো দেখা নাই জীৱনত৷ আজিৰ পৰা কেইমাহমানৰ আগতে হায়দৰাবাদত থকা “ৰামুজী ফিল্ম চিটি”ত ধ্বনি সৃষ্টি কৰা এনে কিছুমান আমোদজনক কৌশল দেখিছিলো৷

এতিয়া আহোঁ সৰ্বেশ্বৰ ছাৰৰ কথালৈ ৷ ছাৰে কেইবাটাও শ্ৰেনীত অংক পঢ়াইছিল ৷ স্বাস্থ্যৱান চেহেৰাৰ ছাৰে বৰ পৰিপাটিকৈ পিন্ধি-উৰি স্কুললৈ আহিছিল৷ পাঠটো বুজাই হোৱাৰ পাছত কেতিয়াবা অংকটো বৰ্ডত পাতি নিৰহ-নিপানীকৈ বুজাই দিছিল৷ তলৰ ক্লাছৰ কথা ৷ ছাৰে অংক এটা বুজাবৰ বাবে বৰ্ডত পাতিবলৈ আৰম্ভ কৰিছে৷ ক্ষন্তেক পাছতে শেষৰ বেঞ্চৰ পৰা চিঞৰ এটা আহিল – ছাৰ, দেখা নাই!

ছাৰে একমনে বৰ্ডখনত অংকটো আগুৱাই নি আছে৷ তেনেতে আকৌ এটা চিঞৰ – ছাৰ দেখা নাই!

অলপ পাছতে আকৌ এবাৰ – ছাৰ দেখা নাই!

অংকটোৰ শাৰী কেইটাৰ তলত ছাৰে আঁচ এডাল টানিবলৈ লৈছিল৷ আধাতে ৰৈ হাতটো বৰ্ডৰ পৰা নাতঁৰোৱাকৈয়ে ডিঙিতো ঘুৰাই ছাৰে এইবাৰ উত্তৰ দিলে – হেৰৌ, অংকটো পাতি লোৱাৰ সময়কণ ধৈৰ্য্য ধৰছোন, মইতো স্বচ্ছ পদাৰ্থ নহয় যে তহঁতে মোৰ মাজেৰে দেখিবি !

 (“জীৱন বাটৰ ৰস”-ৰ যিকোনো এটা খণ্ড পঢ়িবৰ মন গলে এই লিংকটোত পাব – http://utpalbaruah.blogspot.com)