তৌফিকদাৰ সান্নিধ্য

 

মই চেন্নাইত (তেতিয়াৰ মাদ্ৰাজ) ছাত্ৰ হৈ থকা দিনৰ কথা। কেন্দ্ৰত তেতিয়া বিশ্বনাথ প্ৰতাপ সিঙৰ চৰকাৰ। সেই সময়তে এদিন খবৰ ওলাল কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ আইন মন্ত্ৰীজন তামিলনাডুলৈ আহিব। ১৯৮৯ চন। সেই আইন মন্ত্ৰীজন আন কোনো নহয় অসমৰ সন্তান প্ৰয়াত দীনেশ গোস্বামীদেৱ। সিদ্ধান্ত হ’ল তেখেতক মাদ্ৰাজত থকা অসমীয়া লোকসকলে সম্বৰ্ধনা জনাবলৈ এটা অনুষ্ঠানৰ আয়োজন কৰিব। মাউণ্ট ৰোডৰ কিছু নিলগত জেমেনি কলপ্লেক্স বুলি কোৱা ঠাইখনৰ ওচৰতে থকা পামগ্ৰ’ভ নামৰ হোটেলখনতে এই  সম্বৰ্ধনা জনোৱাৰ অনুষ্ঠানটো পতা হৈছিল। এই গোটেই কামটোৰ দায়িত্ব মূৰ পাতি লৈ দৌৰা-দৌৰি কৰা মানুহজন আছিল কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ ক্ষুদ্ৰ শিল্প উদ্যোগ বিভাগৰ উচ্চপদস্থ বিষয়া তৌফিক উদ্দিন আহমেদ। সেই সভাখনত কৰ্মৰত অসমীয়া লোকসকলৰ উপৰিও ছাত্ৰসকলকো উপস্থিত থাকিবলৈ খবৰ দিয়া হৈছিল।

তৌফিকদাৰ লগত সেইয়াই আছিল মোৰ প্ৰথম পৰিচয়।

সেইদিনা সভাখন আছিল মূলতঃ আনুষ্ঠানিক। তৌফিকদাই আঁত ধৰা সভাখনত সেই মহানগৰীখনত অসমীয়া লোকসকলে পোৱা কেতবোৰ অসুবিধাৰ কথাই আলোচনা কৰা হৈছিল। তাৰ ভিতৰত আজিও মোৰ মনত থকা এটা বিষয় আছিল – মাদ্ৰাজত এটা “অসম হাউচ” লাগে। ইয়াৰ অবিহনে অসমৰ পৰা চিকিৎসাৰ বাবে অহা লোকসকলে অনেক সমস্যাৰ সন্মূখীন হ’ব লগাত পৰে। সেইদিনাই গম পাইছিলো, মাদ্ৰাজত অসম আৰু অসমীয়াৰ কথা লৈ সৰৱ হৈ থকা অসমীয়া মানুহকেইজনৰ ভিতৰত তৌফিকদা আছিল অন্যতম।

অলপ সময় কথা পতাৰ পিছতে গম পালোঁ অসমীয়া আলোচনী আৰু শব্দ-শৃংখলত সততে দেখা চিনাকী নাম ‘তৌফিক-মুকুল’ তেখেতেই। মুকুল আছিল তেখেতৰ ঘৰত মতা নাম। অলপ সময়ৰ ভিতৰতে তেখেতৰ লগত মই ঘনিষ্ঠ হৈ পৰিলোঁ। তাৰোপৰি তেখেতৰ পৰিবাৰ মোৰ সহপাঠী ইফটিখাৰ আমিনৰ মাহীয়েক- আৰিফা মাহী। ফলত মাজে মাজে মই তেখেতসকলৰ ঘৰলৈ আলহী হৈ যাব পৰাৰো সুযোগ ওলাল। মই সেইখন মহানগৰীত ছাত্ৰ হৈ থকা অৱস্থাত আৰিফা মাহীৰ হাতৰ কিমান সুস্বাদু ব্যঞ্জন খালো তাৰ কোনো হিচাপ নাথাকিল।

সাহিত্য অনুৰাগী তৌফিকদা আছিল হাড়ে-হিমজুৱে অসমীয়া। বিষ্ময়, ৰহস্য আদি আলোচনীত তেখেতে মনোৰঞ্জনধৰ্মী গল্প লিখিছিল আৰু বহুবছৰ কেইবাখনো আলোচনীৰ “শব্দ শৃংখল” নামৰ শিতান এটা পৰিচালনা কৰিছিল। এবাৰ ড° ভবেন্দ্ৰনাথ শইকীয়া ছাৰ চকু চিকিৎসাৰ বাবে মাদ্ৰাজলৈ গৈছিল। খবৰটো পায়েই তেখেত গৈ শংকৰ নেত্ৰালয় ওলাইছিলগৈ আৰু পিছৰ দেওবাৰটোত তেখেতৰ ঘৰলৈ দুপৰীয়া ভাত খাবলৈ নিমন্ত্ৰণ জনাইছিল। সেই নিমন্ত্ৰণৰ ভাগ মইও পাইছিলো। অসমীয়া শব্দৰ ওপৰত থকা তেখেতৰ দখল দেখি ছাৰ অভিভূত হৈ পৰিছিল আৰু প্ৰান্তিকত লিখিবলৈ তেখেতক পৰামৰ্শ দিছিল। সেইদিনাৰ অভিজ্ঞতাৰ কথা ছাৰে তেখেতৰ আত্মজীৱনীৰ পাততো উল্লেখ কৰি গৈছে। তৌফিকদাই খুশৱন্ত সিং পঢ়ি বৰ ভাল পাইছিল। সেয়ে সুবিধা পালেই মই গৈ তেখেতৰ অফিচ ওলাইছিলোগৈ আৰু তেখেতৰ লগত দীঘলীয়াকৈ আড্ডা মাৰিছিলো। সেইসময়ত মাদ্ৰাজত বাস কৰা অসমীয়া লোকসকলৰ মাজত মাজে মাজে সাহিত্য সম্পৰ্কীয় আলোচনা চক্ৰ পতা হৈছিল। এই আলোচনাৰো গুৰি ধৰিছিল তৌফিকদাই। তেনে আলোচনা চক্ৰবোৰ ৰসাল কৰি তুলিছিল তৌফিকদাৰ কাহিনী আৰু গল্প কথাই।

তৌফিকদাৰ যিটো গুণে মোক আজিও তেখেতক মোৰ মনত নমস্য কৰি ৰাখিছে সেইটো হৈছে তেখেতৰ “পৰৰ দুখত পৰি মৰিব পৰা” গুণটো। এদিনৰ কথা, হঠাতে হিন্দু কাকতত এটা বাতৰি ওলাল। তেল কোম্পানীত চাকৰি কৰা অসমৰ এজন উচ্চ-পদস্থ বিষয়াৰ পত্নীৰ হঠাতে মাদ্ৰাজত মৃত্যু হ’ল। সেইদিনাই আবেলিলৈ তেখেতৰ সৎকাৰ হ’ব। ঘৰৰ পৰা ইমান দূৰত এনেকুৱা এটা ঘটনা ঘটিল, মানুহজনে বা এতিয়া কেনেকৈ কি কৰিছে, লগত বা কোন কোন আছে! বাতৰি কাগজৰ পৰা ঠিকনা লৈ আক-তাক সুধি সুধি অৱশেষত তৌফিকদা গৈ সেই সৎকাৰথলীত উপস্থিত হ’লগৈ। আজিৰ দিনত এইটো এটা আচৰিত হ’ব লগা কথা। এনেকুৱা উদাহৰণ অলেখ আছে। সেইসময়ত মাদ্ৰাজত শিক্ষাৰ্থী হৈ থকা অনেক লোকৰে অভিভাৱকৰ দৰে আছিল তৌফিকদা।

 

জীৱনটোক পূৰ্ণোদ্যমে উপভোগ কৰিব খোজা মানুহজনে হঠাতে এদিন অসুস্থ হৈ একাকীত্বক আকোৱালি ল’ব লগা হ’ল। লোকক সহায় কৰি ভাল পোৱা মানুহজনে আনৰ সহায় নহ’লে নচলা অৱস্থা হ’ল। তেখেতৰ পত্নী আৰিফা মাহীয়ে ঘৰখনৰ সমস্ত দায়িত্ব মূৰ পাতি লৈ তিনিওজনী ছোৱালীকে ডাঙৰ কৰিলে। এতিয়া তিনিওজনী ছোৱালীয়ে নিজৰ ভৰিত নিজে থিয় হৈ জীৱন বাটত বাট বুলিছে। ১৯৪৩ চনত যোৰহাটৰ লিচুবাৰীত জন্মগ্ৰহন কৰা তৌফিকদাৰ আৰু ঘৰলৈ উভতি যোৱা নহ’ল। মাদ্ৰাজৰ ভিৰুগামবক্কম নামৰ ঠাইত কেইবাবছৰো বাস কৰাৰ পিছত তেখেতসকলে বাংগালোৰত থাকিবলৈ লৈছিল। কুৰী বছৰৰো অধিক কাল আৰিফা মাহীয়ে নিজৰ সন্তানক প্ৰতিপাল কৰাৰ দৰে তেখেতক পৰিচৰ্যা কৰিছিল। বহুদিনৰ মূৰত লগ পালে তেখেতে অসম, অসমীয়া আৰু অসমৰ সাহিত্যৰ খবৰ সুধি অন্ত কৰিব নোৱাৰিছিল।

যোৱা ২২ জুন তাৰিখে ৭৯ বছৰ বয়সত তৌফিকদাই সকলোকে এৰি পৰলোকলৈ গমন কৰিলে। আজি ইছলাম ধৰ্ম মতে “চল্লিছা” পৰিছে। তেখেতলৈ শ্ৰদ্ধাঞ্জলি জনালোঁ। 

Tribute to a sculptor of Assamese words: Toufique ud-din Ahmed

 

Tribute to a sculptor of  Assamese words (Toufique ud-din Ahmed)

Almost three decades back there was a familiar name that used to appear regularly in the newspaper and periodicals with Cross-words in Assamese language. The name appeared as Toufique-Mukul. His full name was Toufique ud-din Ahmed, a senior officer of National Small Industries Corporation who used to spend long absorbing hours playing with Assamese words and succeeded to popularize cross-word games in Assamese language.

I came to know him closely when I was studying in Chennai in the late eighties. Toufique-da, as I called him was an avid writer. He used to write short stories in many magazines. Besides his literary works, I found him as a person with full of life, wit and humor. He organized the people in the city (Chennai) who hailed from Assam and used to set up literary meets regularly. His inimitable style of delivery with lucid Assamese words made him popular amongst the community. He unconditional love for people was unparalleled. An example, one day, the Hindu carried out a news that wife of one Assamese person passed away and her cremation would be in the evening same day. Toufique-da did not know the person personally but could imagine how much hardship the family would undergo in that situation. Finally, he could not resist himself and with the little information he could collect from the newspaper, reached the graveyard in the evening to offer his help.  This is something unbelievable now-a-days. He was like a guardian to the student community from Assam studying in the city that time.

Once, Dr. Bhabendra Nath Saikia, the legendary writer of Assam went to Chennai. Toufique-da him and his wife for lunch. I vividly remember, Dr. Saikia was surprised to see his etymological command in the Assamese language and advised him to write in the Prantik.

Toufique-da survived a stroke in early nineties and went paralyzed. His wife Arifa Mahee took good care of him for almost three decades. Most of his time, he lived in Chennai and then shifted to Bangalore. His three daughters Ritu, Palki and Gargi did extremely well in their studies and established their own identities. He has breathed his last on 22^nd June this year. Hw was born in Lichubari, Jorhat in 1942. He was a true Assamese person in his thought and action.

Today, on the day of his “Challisa”, I pay my sincere tribute to him. May God shower His best blessing upon his soul.

মাটিৰ বিনাশঃ

 

মাটিৰ বিনাশঃ

অসমত, মন আৰু মগজৰ সাৰুৱা পৰিৱেশত থাকি নিয়মীয়াকৈ লিখা কাম কৰিম বুলি মনটো বান্ধি আহিছিলো। যোৱা প্ৰায় এটা বছৰ কেনেকৈ পাৰ হৈ গ’ল গমেই নাপালোঁ বুলি ক’লেও কথাষাৰ সম্পূৰ্ণ অসত্য নহ’ব। কিন্তু উভতি চালে দেখোঁ লিখাৰ ঘৰত মনি-নমনি উপস্থিতি! কেতিয়াবা পুৱাই ভাবো আজি এই কথাটো লিখিবই লাগিব।আজি নহ’লেও কালিলৈ খাটাং। মুঠতে এই সপ্তাহত লিখিমেই! সময় পাৰ হৈ গুছি যায়, বিষয়বস্তু ধূসৰ হৈ আহে। মোৰ সংকল্প সংকল্প হৈয়েই ৰৈ যায়!

আজিও তেনে হ’ব পাৰিলেহেঁতেন! কিন্তু আজিৰ বিষয়টো তেনেকৈ আঁতৰাই ৰাখিব পৰা বিষয় নহয়। মোৰ ল’ৰা দুটা আৰু সিহঁতৰ বয়সৰ হাজাৰ হাজাৰ সন্তানৰ ভৱিষ্যত আৰু তাৰপিছত আহি থকা থকা নতুন প্ৰজন্মৰ জীৱনৰ লগত সম্পৰ্ক থকা এইটো গহীন বিষয়। এই দৃষ্টিকোণৰ পৰা চাবলৈ হ’লে আচলতে মই মোৰ নিজৰ স্বাৰ্থতেই এই কথা লিখিবলৈ লৈছোঁ।

আজি বিশ্ব পৰিৱেশ দিৱস – ৫ জুন। সমগ্ৰ বিশ্ব আৰু মানৱজাতি পৰিৱেশ সম্পৰ্কে দিনে দিনে অধিক সচেতন হৈ আহিছে। জলবায়ুৰ পৰিৱৰ্তন, পৃথিৱী নামৰ গোলকটোৰ ওপৰত দিনে দিনে বাঢ়ি অহা উত্তাপ, খোৱাপানীৰ সমস্যা, বন সংৰক্ষণ, বায়ু প্ৰদূষণ, কাৰ্বণ নিৰ্গমণ আদি সমস্যাৰ কথা কম বেছি পৰিমানে আজিকালি সকলোৱেই গম পায়। কিন্তু যিটো সমস্যাৰ ভয়াবহতাৰ কথা মই আজি লিখিবলৈ লৈছো, সেইটোৰ তুলনাত এইবোৰ সমস্যা নগন্য।

এটা কথা লক্ষ্য কৰিছেনে? আজিকালিৰ শাক পাছলি আৰু মাছকে ধৰি কৃষিজাত সামগ্ৰীত আগৰ সেই সোৱাদ নাই? কিয় এনে হৈছে? এটা গৱেষণাই প্ৰমান কৰি দেখুৱাইছে যে আমাৰ ককাদেউতাই এটা কমলা খালে যিমান ‘ভিটামিন-এ’ শৰীৰে গ্ৰহন কৰিছিল এতিয়া সিমান পৰিমানৰ ‘ভিটামিন-এ’-ৰ বাবে ৮টা কমলা খাব লগা হয়! (source- the times of India)।

 কিয় এনে হৈছে?

মানৱ শৰীৰ সন্দৰ্ভত দৰ্শন, বিজ্ঞান আৰু আধ্যাত্মিকতা – এই সকলোৱে এই কথা স্বীকাৰ কৰে যে আমাৰ শৰীৰটোলৈ মাটিৰ অৱদান অনস্বীকাৰ্য। “মাটিৰ মানুহ তুমি মাটিত মিলিবা…” কবিয়ে কৈছে। শৰীৰটো সৃষ্টি হোৱা পঞ্চভূতৰ এটা উপাদান মাটি! ধৰিত্ৰীৰ বুকুত বিদ্যমান সকলো জীৱৰে ওতঃপ্ৰোত সম্পৰ্ক মাটিৰ লগত। মাটিত মিলি থকা জৈৱ উপাদানসমূহক বিজ্ঞানে ‘হিউমাচ’ বুলি কয়। তাৰপৰাই ‘হিউমেন’ শব্দটোৰ সৃষ্টি হৈছে যদিও মই নাজানো।

মাটিক মাটি বুলি ক’বৰ বাবে তাত অন্ততঃ ৩ ৰ পৰা ৬ শতাংশ জৈৱিক উপাদান থাকিব লাগে। কিন্তু দেখা গৈছে ভাৰতৰ ৬২ শতাংশ মাটিত থকা এই জৈৱিক উপাদানৰ পৰিমানৰ মাত্ৰ ০.৫ শতাংশ। ইউৰোপৰ ৭৫ শতাংশ মাটিত এই জৈৱিক উপাদানৰ পৰিমান ২ শতাংশতকৈও কম। পাৰস্য আৰু উত্তৰ আফ্ৰিকাৰ ৭৩ শতাংশ মাটি খেতিবাতিৰ অনুপযোগী হৈ পৰিছে। সমগ্ৰ পৃথিৱীৰ মাটিৰ ক্ষেত্ৰত ৫২ শতাংশ মাটি খেতিবাটিৰ অনুপযোগী হৈ আহিছে। এইদৰেই যদি দিনবোৰ গৈ থাকে অহা ৩০ বছৰৰ ভিতৰত পৃথিৱীৰ ওপৰত থকা কৃষিৰ বাবে উপযোগী ৯০ শতাংশ মাটিতেই শষ্য উৎপাদনৰ ক্ষমতা লোপ পাব। ২০২০ চনত পৃথিৱীত থকা ৭ বিলিয়ন জনসংখ্যা ২০৫০ চনত ৯.২ বিলিয়ন হ’বগৈ আৰু তেতিয়া পৃথিৱীৰ ওপৰত থকা মাটিয়ে মাত্ৰ ৪০ শতাংশ লোকৰ বাবেহে খাদ্য প্ৰস্তুত কৰা ক্ষমতা বহন কৰিব!

কিয় এনে হৈছে?

এচামুচ মাটিত ক্ষুদ্ৰ ক্ষুদ্ৰ যিমান জীৱানু থাকে সিমান সংখ্যক মানুহেই নাই পৃথিৱীত। এইবোৰ কেনেকৈ আৰু কেতিয়া সৃষ্টি হৈছিল? পৃথিৱীৰ বুকুত সৃষ্টি হোৱা বিভিন্ন জীৱ, বৃক্ষ, আৰু তৰু তৃণৰ জীৱন পুনঃপৌনিক গতিত মাটিত লয় হৈ গৈ এই উপাদানৰ সৃষ্টি কৰিছিল। ইয়াক ইংৰাজীত বায়ডাইভাৰচিটি (Biodiversity)বুলি কয়। কিন্তু মানৱ সৃষ্ট প্ৰদূষণে এই প্ৰাকৃতিক প্ৰক্ৰিয়ালৈ বিপুল পৰিৱৰ্তন আনি দিলে। প্ৰতিবছৰে প্ৰায় ২৭০০০ জীৱ পৃথিৱীৰ পৰা লুপ্ত হ’বলৈ আৰম্ভ কৰিছে। মাটিক আৱৰি ৰখা গছ-গছনি তড়িৎ গতিত নোহোৱা হৈ গৈ আছে আৰু ইয়াৰ ব্যাপক প্ৰভাৱ পৰিছে মাটিৰ ওপৰত। এই প্ৰক্ৰিয়াটোৰ নাম দিয়া হৈছে মাটিৰ বিলুপ্তি বা soil extinction।

মাটিয়ে যেতিয়া মাটিৰ গুণ হেৰুৱায় তাত জীৱৰ সৃষ্টি নহয়, নগজে তাত বন-বৃক্ষ, তৰু-তৃণ নতুবা শষ্য সম্ভাৰ। নোসোহে সি গলিত পদাৰ্থ নতুবা পানী। নেগেলে তাত কোনো প্ৰাণীৰ শৰীৰ!

আমি এই ভয়াবহ দিনৰফালে ক্ৰমশঃ আগুৱাই গৈ আছো। অবিশ্বাস্য কিন্তু সত্য। আমাৰ মৰমৰ সন্তান আৰু আগন্তুক প্ৰজন্মৰ বাবে আমি দি থৈ যাম এনে এখন পৃথিৱী য’ত থাকিব ‘নাখাই মৰাৰ বিভীষিকা’, অম্লজানহীন বতাহ আৰু যুগ যুগ ধৰি অগলিত মৃতদেহ পৰি থাকিব পৰা মাটি!

আহক, আমাৰ সীমিত শক্তিৰ আমাৰ নিজৰ ভৱিষ্যতৰ মঙ্গলৰ বাবেই পৰিৱেশ ৰক্ষা কৰিবৰ বাবে কিবা নহয় কিবা এটা কৰোঁ, সৰু হলেও অন্ততঃ কিবা এটা কৰোঁ!

স্বাধীনতাৰ অমৃত মহোৎসৱঃ মানিকী জেঠাই

 

স্বাধীনতাৰ অমৃত মহোৎসৱঃ মানিকী জেঠাই

আমাৰ দেশে স্বাধীনতা লাভ কৰা ৭৫ বছৰ হ’ল। সেই উপলক্ষে “স্বাধীনতাৰ অমৃত মহোৎসৱ” নাম দি কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ উদ্যোগত দেশে বছৰজোৰা এলানি কাৰ্যসূচী পালন কৰি আছে। ইয়াৰ উদ্দেশ্য বৰ্তমানে পাহৰি যাব খোজা অনেক স্বাধীনতা যুঁজাৰুৰ লুপ্তপ্ৰায় কাহিনী পাহৰণিৰ গৰ্ভৰ পৰা তুলি আনি ৰাইজক অৱগত কৰোৱা। বাতৰি কাগজ, অনাতাঁৰ আৰু দূৰদৰ্শনত আগেয়ে নজনা এনে বহু সঁচা কাহিনী জানিব পাৰিছোঁ।

এই সন্দৰ্ভত মোৰ মনত বাৰে বাৰে এটা কথা মনত পৰি আছে।

এতিয়া বিশ্বনাথ, আগৰ শোনিতপুৰ আৰু স্বাধীনতা সংগ্ৰামৰ সময়ৰ দৰং জিলাৰ আমাৰ অঞ্চলটো আছিল জ্যোতিপ্ৰসাদ আগৰৱালা, তুলসীচন্দ্ৰ হাতীবৰুৱা, লক্ষীনাথ বৰুৱা, বিজয়চন্দ্ৰ ভাগৱতী আদিলোকৰ প্ৰধান কৰ্মস্থলী। গুৱাহাটী বিশ্ববিদ্যালয়ৰ অৱসৰপ্ৰাপ্ত ৰীডাৰ প্ৰয়াত যজ্ঞেশ্বৰ হাতীবৰুৱা আৰু গীতিকবি কেশৱ মহন্তৰ আত্মজীৱনতো আমাৰ অঞ্চলটোৰ সেই সময়ৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰামৰ কিছু কথা লিপিবদ্ধ হৈছে।

মই সৰুতে শুনা সেই সময়ৰ এটা কাহিনী আৰু এগৰাকী নাৰীলৈ মোৰ এতিয়াও বৰ মনত পৰি থাকে।

মোৰ বয়স তেতিয়া নিচেই সৰু, স্কুললৈ যাবলৈ আৰম্ভ কৰিছোঁহে মাত্ৰ। তেতিয়াই তজবজীয়া সদায় হাঁহি মাতি থকা এগৰাকী পৌঢ় মহিলা আমাৰ ঘৰলৈ প্ৰায়েই আহিছিল। তেখেতৰ মাতটো মোটা আছিল আৰু তামোলৰ পিকেৰে মুখখন প্ৰায়েই ৰঙা হৈ আছিল। শৰীৰ লাহী আছিল। আমাৰ অঞ্চলটোত বাস কৰা হাজাৰ হাজাৰ নিম্ন মধ্যবিত্ত পৌঢ় মহিলাৰ দৰে হলেও তেখেতৰ কেতবোৰ কাম আৰু কথাৰ বাবে তেখেত এগৰাকী আগৰণুৱা নাৰী হিচাপে চকুত পৰা ধৰনৰ আছিল। তেখেতক আমি মানিকী জেঠাই বুলি সম্বোধন কৰিছিলো। তেতিয়াই শুনিছিলোঁ,- স্বাধীনতা সংগ্ৰামত মানিকী জেঠাইয়ে লোৱা অগ্ৰণী ভূমিকাৰ কথা। শুনিছিলোঁ,- এবাৰ ৰূপকোঁৱৰ জ্যোতিপ্ৰসাদ আগৰৱালাৰ নেতৃত্বত সেই অঞ্চলৰ গাঁৱবোৰৰ পৰা ৰাইজ আন্দোলন কৰিবলৈ আলিবাটলৈ ওলাই আহিছিল। তেনেকুৱা সময়ৰে এদিন মাগুৰমাৰী গাওঁত হোৱা এখন সভাত উদাত্ত কণ্ঠেৰে জ্যোতিপ্ৰসাদে ভাষণ দি সমবেত ৰাইজক আবেগিক কৰি তুলিছিল। তাৰপিছত আছিল ৰাইজৰ পৰা দান বৰঙনি সংগ্ৰহ কৰাৰ কাৰ্যসূচী। গঞাই নিজ নিজ সামৰ্থ্য অনুসৰি যিয়ে যি পাৰে তাকে আগবঢ়াইছিল। দেশপ্ৰেমত গদ্গদ্ হৈ মহিলাৰ মাজত জিলিকি থকা মানিকী জেঠাইয়ে কাণত পিন্ধি থকা থুৰীয়াযোৰৰ পৰাই এখন কাণৰ পৰা এপাত থুৰীয়া খুলি স্বাধীনতা সংগ্ৰামলৈ বুলি দান দিছিল। তেখেতৰ সেই কামে নাৰীসমাজত নিশ্চয় ব্যাপক প্ৰভাৱ পেলাইছিল আৰু ৰাইজৰ সংগ্ৰামী সত্তাক অধিক শক্তিশালী কৰাত বহু সহায় কৰিছিল। শুনা মতে, কাণত পিন্ধি থকা সেই থুৰীয়াজোৰেই আছিল মানিকী জেঠাইৰ একমাত্ৰ সোণৰ সম্পদ।

পিছলৈ, তেখেতৰ পুত্ৰ দুলালদাক আমি লগ পাইছিলো। তেখেতসকল খাতিখোৱা ঘৰৰ সদস্য আছিল। মোৰ মনত প্ৰায়েই এটা প্ৰশ্নৰ উদয় হৈছিল। এজোৰ থুৰীয়াৰ এপাত দান দিয়াৰ পিছত সিপাতৰ কি হ’ল? দেশে স্বাধীনতা পোৱাৰ পিছত তেখেতৰ আকৌ এপাত থুৰীয়া গঢ়াবৰ মন গৈছিল নেকি? নে, ৰূঢ় বাস্তৱত, হাতত থাকি যোৱা পাতো এদিন খোৰাকী খোৱাৰ নামত মানিকী জেঠাইয়ে বিক্ৰি কৰি দিবলৈ বাধ্য হৈছিল? মোৰ মনত এনে প্ৰশ্নৰ উদয় হোৱাৰ বহু আগতেই মানিকী জেঠাইয়ে ইহ সংসাৰৰ পৰা মেলানি মাগিছিল।স্বাধীন দেশে স্বাধীনতা সংগ্ৰামীসকললৈ আগবঢ়োৱা চৰকাৰী অনুদান, পুৰষ্কাৰ আদিৰ তালিকাত মানিকী জেঠাইৰ নামটো সোমোৱাৰ কথাই নাছিল!

চতিয়াৰ পৰা উত্তৰফালে বৰপামলৈ যোৱা পথটোৰ সাপেখাতী বুলি কোৱা অঞ্চলটোতে মানিকী জেঠাইৰ ঘৰ আছিল। তেখেতৰ এজন ল’ৰাৰ নাম দুলাল। দুলাল বৰা (!)। মানিকী জেঠাইৰ কাহিনী ক’বলৈ মই বৰদেউতা বা জেঠাই বুলি মাতিব পৰা সেই অঞ্চলটোত এতিয়া আৰু কোনো জীয়াই থকা নাই। তথাপিও মোৰ দৃঢ় বিশ্বাস, মানিকী জেঠাইৰ সেই জীয়া কাহিনীৰ চাক্ষুস বৰ্ণনা দিব পৰা কোনোবা নহয় কোনোবা মানুহ এতিয়াও আমাৰ অঞ্চলটোত জীয়াই আছে।

আমাৰ ঠাইৰ মোৰ ভাতৃসম সাংবাদিক বন্ধুসকলক মই অনুৰোধ জনাইছোঁ, পাহৰনিৰ গৰ্ভৰ পৰা সাধাৰণ হৈও অসাধাৰণ, নিস্বাৰ্থ দেশপ্ৰেমৰ চিনাকি দিয়া নিমাখিত মানিকী জেঠাইৰ কাহিনীটোৰ লগত ৰাইজক চিনাকি কৰি দিবলৈ আপোনালোকে অলপ কষ্ট কৰিবনে?

গ্ৰন্থমেলাৰ চিন্তাঃ

 গ্ৰন্থমেলাৰ চিন্তাঃ

এইবাৰৰ “অসম গ্ৰন্থমেলা ২০২২” কেইবাটাও কাৰণত মোৰ বাবে স্মৰ্তব্য হৈ ৰ’ব। আৰম্ভণিতে কেইটামান বছৰ গ্ৰন্থমেলা অনুষ্ঠিত হৈছিল পানবজাৰৰ জৰ্জ খেলপথাৰত। সেইসময়ত মই কটন কলেজৰ ছাত্ৰাবাসৰ ছাত্ৰ আছিলোঁ আৰু দিনটোত কেইবাপাকো গ্ৰন্থমেলালৈ পাক মাৰি আহিব পৰা অৱস্থাত আছিলোঁ। সেই সময়ত মোৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ অসুবিধাটো আছিল কিতাপ কিনিবলৈ হাতত একেবাৰে পইচা নাছিল! একোখন কিতাপ লিৰিকি বিদাৰি চাই চাই, তাৰ সুগন্ধ লৈ এক লোলুপ দৃষ্টিৰে ভৱিষ্যতলৈ কিনাৰ সংকল্প ৰাখি আকৌ হোষ্টেললৈ ঘূৰি আহিছিলোঁ। মই অসমৰ বাহিৰত থকা অৱস্থাতে গ্ৰন্থমেলাৰ স্থান চানমাৰিৰ অসম অভিযান্ত্ৰিক প্ৰতিষ্ঠানৰ খেল পথাৰলৈ সলনি হৈছিল। এই সময়ছোৱাত ঢৌতে খৰ মাৰিহে মই গ্ৰন্থমেলাৰ বাকৰিত কেইবাবাৰো পদাৰ্পন কৰিছিলোঁ, কিন্তু গোটেই প্ৰক্ৰিয়াটো চোৱাৰ সুবিধা হোৱা নাছিল। এইবাৰৰ কথাটো আছিল বেলেগ। ২৯ ডিচেম্বৰৰ পৰা ৯ জানুৱাৰীলৈ অনুষ্ঠিত হোৱা "অসম গ্ৰন্থমেলা"ত ৫ জানুৱাৰী তাৰিখে মই এটা নিমন্ত্ৰণ পালোঁ – “লেখক-পাঠক-সাহিত্য সংগঠকৰ আলচ” শীৰ্ষক এটা আলোচনা চক্ৰলৈ মোকো নিমন্ত্ৰণ জনালে। সাহিত্যৰ আলোচনা সম্পৰ্কে মোৰ মনত ক’ব লগা কিছু কথা বহুদিন ধৰি  জমা হৈ আছিল। মোৰ ভাগত পৰা দুইমিনিটমান সময়ত মই ক’ব লগা কথাখিনিৰ সামান্য অংশহে ক’ব পাৰিলোঁ যেন লাগিল। গতিকে মনৰ কথাখিনি ইয়াতে লিখিম বুলি ঠিক কৰিলো। দ্বিতীয় কথা, গ্ৰন্থমেলাৰ সামৰণি অনুষ্ঠানলৈ নিমন্ত্ৰণ কৰি অনা হৈছিল গোৱাৰ কোংকণী সাহিত্যৰ নমস্য লেখক এইবাৰৰ সাহিত্যৰ সৰ্বোচ্চ সন্মান জ্ঞানপীঠ বঁটা বিজয়ী শ্ৰীযুত দামোদৰ মৌজুক। তেখেতৰ লগত মোৰ সদ্ভাৱ মই গোৱাত থকা দিনৰে পৰা। সেয়ে তেখেতৰ আগমনে মোক বাৰুকৈয়ে উৎসাহিত কৰিলে। গ্ৰন্থমেলা, সাহিত্য সভা আদি অনুষ্ঠানত উপস্থিত থকা বাহিৰৰ অতিথিক আমাৰ সাহিত্যৰ মানৰ ওপৰত কিমান আৰু কেনেকুৱা পৰিচয় দিব পৰা যায় সেই সম্পৰ্কে মোৰ মনত সংশয় আছে। সেয়া আগলৈ লিখিম, আজি সাহিত্যৰ আলোচনা চক্ৰ সম্পৰ্কে মোৰ মনত থকা কথাখিনিৰ এটা কথা কৈ লওঁ। 

মই অসমত এতিয়ালৈকে দেখা সাহিত্য আলোচনাসমূহত মূলতঃ নিজস্ব ৰচনা, কবিতা বা সমালোচনা আদি পাঠ কৰাহে দেখি আহিছো। মুকলি মঞ্চত সাহিত্যিকে সাধাৰণতে নিজস্ব ৰচনাৰ বা আত্মকথাৰেই আলোচনাৰ সামৰণি মাৰে। লেখকৰ সৃষ্টিসমূহ নিজ সন্তানৰ দৰে। স্পৰ্শকাতৰ পিতৃ-মাতৃৰ দৰে সন্তানৰ সমালোচনা কোনেও শুনিব নোখোজে যেন লাগে। এটা ব্যতিক্ৰমী সাহিত্য অনুষ্ঠানত উপস্থিত থকাৰ মোৰ সৌভাগ্য হৈছিল ২০১২ চনত। পাঞ্জাৱৰ “কহানী-পাঞ্জাৱ” নামৰ ত্ৰৈমাসিক আলোচনী এখনে এটা সাহিত্যৰ অনুষ্ঠান পাতে, ব্যতিক্ৰমী অনুষ্ঠান।  হিমাচল প্ৰদেশৰ ডেলহাউচীত অনুষ্ঠিত হোৱা তিনিদিনীয়া অনুষ্ঠানটোলৈ নিমন্ত্ৰণ কৰি অনা হৈছিল সাতজন গল্পকাৰক। লগতে আমন্ত্ৰিত হৈছিল গল্পসাহিত্যত দখল থকা কেইবাজনো গুণী পণ্ডিত। গল্পকাৰজনে পাঠ কৰাৰ পিছত গল্পটোৰ ওপৰত নিৰ্মোহ আলোচনা কৰা হৈছিল। অনুষ্ঠানটোত হোৱা অভিজ্ঞতাৰ কথা মই “সাদিন” নামৰ কাকতখনত ৩০ নৱেম্বৰৰ সংখ্যাটোত লিখি কৈছিলো – “হিমাচলৰ ধলাধৰ পৰ্বতৰাজিৰ সুশোভিত গৰ্ভত, ডেলহাউচিত তিনিদিন শেষ হ’ল। কেইবাজনো নতুন গল্পকাৰে জানি গ’ল ক’ত আছে তেওঁলোকৰ সৃষ্টিত কেৰোণ। কেনেকৈ তেওঁলোকৰ গল্পটোৰ মান আৰু উন্নত হ’ব পাৰিলেহেঁতেন। কি কি উপাদানে এটা গল্পক নিৰ্দিষ্ট পৰ্যায়লৈ লৈ যাব পাৰে বা কি দুৰ্বলতাই এটা নিটোল সৃষ্টিকো এক নিৰ্দিষ্ট পৰিসৰৰ ভিতৰতে আৱদ্ধ কৰি ৰাখে। সৃষ্টিকৰ্তাক আগত ৰাখি গুৰু স্থানীয় লোকে যদি এনেদৰে নিৰপেক্ষ নিৰ্মোহভাৱে সৃষ্টিকৰ্মৰাশি বিশ্লেষণ কৰি দেখুৱাব পাৰে, তাতকৈ আৰু ডাঙৰ শিক্ষা, প্ৰতিক্ৰিয়াৰ কিবা প্ৰয়োজন আছেনে? পিঠিত তোষামোদৰ থপথপনি বা উদ্দেশ্যপ্ৰণোদিত সমালোচনাতকৈ এনে অনুষ্ঠানে লেখক গঢ়াত বা লেখাক উন্নীত কৰাত বহুত বেছি অৰিহণা যোগাব পাৰে।”  মোৰ ব্লগটোত লেখাটো আছে, অনুসন্ধিৎসু পঢ়ুৱৈয়ে পঢ়ি চাব পাৰে। (http://www.utpalbadolbaruah.com/2012/11/my-latest-article-on-sadin-dated-30-nov.html)। অনুষ্ঠানটোলৈ মোক নিমন্ত্ৰণ কৰা নাছিল, নিমন্ত্ৰণৰ মই যোগ্যই নাছিলোঁ, মই গোটেই প্ৰক্ৰিয়াটো প্ৰত্যক্ষ কৰাৰ সুযোগ পাইছিলো অসমৰ প্ৰতিষ্ঠিত কবি-গল্পকাৰ মোৰ ভাতৃসম অতনুদাৰ (অতনূ ভট্টাচাৰ্য) সৌজ্যনত।  আমি অসমতো এনেধৰণৰ অনুষ্ঠান এটা পাতিব নোৱাৰোঁনে? 

গ্ৰন্থমেলাত আলোচনা কৰিব লগা বিষয়টো আছিল “লেখক-পাঠক-সাহিত্য সংগঠকৰ আলচ”। মই জানি আহিছিলোঁ যে যি লিখে তেওঁ লেখক আৰু যি পঢ়ে তেওঁ পাঠক। সাহিত্য সংগঠক কোন? সাহিত্য সৃষ্টি ব্যক্তিগত সাধনাৰ ফচল। সেয়ে মই সাহিত্য-সংগঠক হিচাপে একেবাৰে সংবেদনশীল নাছিলোঁ, ভুল ভাগিল যেতিয়া গম পালোঁ – সম্পাদক, প্ৰকাশক, বিতৰক এই সকলো লোক যি সাহিত্যৰ বিকাশত প্ৰভূত বৰঙনি আগবঢ়াব পাৰে, এই ভাগটোৰ সদস্য। কথাটো যদি সেয়ে হয়, নতুন সাহিত্য সৃষ্টিত বা নতুন সাহিত্যিকক উৎসাহ দিয়াৰ ক্ষেত্ৰত এই সাহিত্য-সংগঠকসকলৰ ভূমিকা অপৰিহাৰ্য। মোৰ কেইবাজনো লেখক বন্ধুৱে কোৱা মতে কিতাপ প্ৰকাশৰ পিছতে প্ৰকাশকৰ লগত তেওঁলোকৰ সম্পৰ্কত ঘূণে ধৰিছে। মই চিনি পোৱা এজন সাহিত্যিকে নিজে কিতাপ প্ৰকাশ কৰাটোৱেই বুদ্ধিমানৰ কাম  বুলি হাতে কামে লাগিছে। বহুতৰ মতে প্ৰতিষ্ঠিত লেখক নহলে প্ৰকাশকে নতুন লেখকক ৰয়েল্টি নিদিয়ে। সম্পাদকসকলো এই ক্ষেত্ৰত সমালোচনাৰ উৰ্ধত নহয়। একমাত্ৰ “প্ৰান্তিক” নামৰ আলোচনীখনৰ বাহিৰে আন কোনো পত্ৰিকাৰে নতুন লেখকক স্বইচ্ছাৰে সময়মতে মাননি দিয়াৰ উদাহৰণ নাই। অথচ চুবুৰীয়া ৰাজ্যৰ “দেশ” নামৰ আলোচনীখনৰ পত্ৰলেখককো মাননি দিয়াৰ ব্যৱস্থা আছে। এই সম্পৰ্কে আজিৰ পৰা ২৩ বছৰৰ আগতে ১৯৯৮ চনৰ ১০ আগষ্ট তাৰিখে “আমাৰ অসম” কাকতত “লেখকৰ পুৰস্কাৰ” শীৰ্ষক মই এখন চিঠি লিখিছিলোঁ। দুখৰ কথা, দুটা দশকৰ পিছতো আমাৰ অৱস্থাটোৰ একো বিশেষ পৰিৱৰ্তন হোৱা নাই। লেখক-পাঠক-সাহিত্য সংগঠক এই তিনিও বিন্দুকে স্পৰ্শ কৰি থকা ত্ৰিভুজটোৰ তিনিওডাল বাহু যদি শক্তিশালী নহয় উদ্যোগ হিচাপে সাহিত্যক প্ৰতিষ্ঠা কৰাটো অৱশ্যেই হ’ব এটা কঠিন কাম! চিঠিখন ইয়াৰ লগতে প্ৰকাশ কৰিছো। 

এইবাৰৰ গ্ৰন্থমেলাত পাঁচ কোটিৰো অধিক গ্ৰন্থ বিক্ৰী হোৱাটো বৰ ভাল কথা। ভাল পঢ়ুৱৈ থাকিলে ভাল লেখকো ওলাব। কিন্তু আমি সচতন থাকিব লাগিব। সঁচা কথাটো হৈছে, কিতাপ বিক্ৰীৰ সূচকে সাহিত্যৰ মান নিৰূপণ নকৰে, নকৰে ক্ষণিক জনপ্ৰিয়তাইও। শইকীয়া ছাৰে (ড° ভবেন্দ্ৰনাথ শইকীয়া) কোৱা এষাৰ সোণসেৰীয়া কথা মই সদায় স্মৰণ কৰোঁ – “পেনপেনীয়া সাহিত্য বছৰি বহুত সৃষ্টি হয়, কিন্তু মগজ খটুৱাই পৰিশ্ৰম কৰি লেখা ভাবগধুৰ সাহিত্যহে ভৱিষ্যতলৈ জীয়াই থাকে!”