ট্ৰুথ, লাভ এণ্ড এ লিটিল মেলিচ্ - ১৫

 

ট্ৰুথ, লাভ এণ্ড এ লিটিল মেলিচ্

(প্ৰসিদ্ধ লেখক খুশৱন্ত সিঙৰ আত্মকথা Truth, love and a little malice-ৰ অনুবাদ - উৎপল বাদল বৰুৱা)

খণ্ড- ১৫

দিল্লী আৰু লাহোৰত কলেজৰ দিনবোৰ..

সেই সময়ত মই গৱৰ্ণমেণ্ট স্কুলত লগ পোৱা কেইবাজনো পিছলৈ বিভিন্ন দিশত সফলতাৰ শিখৰ চোৱা বিখ্যাত ব্যক্তিলৈ পৰিণত হৈছিলগৈ। তাৰে এজন আছিল ইংৰাজীৰ অধ্যাপক এ. এছ. বুখাৰী৷ তেওঁ আছিল ৰাতি ভাত খোৱাৰ পিছত আড্ডা মৰাত পাকৈত৷ ঠিক তেনেকৈ উৰ্দু কবিতাতো তেওঁৰ যথেষ্ট দখল আছিল৷ আৰু আছিল নাৰী সম্পকীৰ্য় কথাৰ অবিসম্বাদী ওস্তাদ। আগতে তেওঁ “অল ইণ্ডিয়া ৰেডিঅ’-ৰ মহানিৰ্দেশক হৈ শেষত ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ মাছ কমিউনিকেচন বিভাগৰ মুখ্য বিষয়া হৈছিলগৈ৷ হঠাতে ষ্ট্ৰ’ক হৈ তেখেতৰ অকাল মৃত্যু হ'ল৷ তেওঁৰ মৃত্যুৰ সময়ত নিউ ইয়ৰ্কত থকা পাকিস্তানৰ দূতাবাসত মোৰ বন্ধু ছফকট্ মহম্মদে কাম কৰি আছিল৷ সি বুখাৰীৰ ঘৰলৈ গৈ তাৰ বয়-বস্তু সমূহৰ এখন তালিকা কৰিব লগা হৈছিল৷ ঘৰৰ ৰখীয়াজনে ক’লে যে বুখাৰীয়ে ঘণ্টাৰ পিছত ঘণ্টা নিজৰ পঢ়া কোঠাত সোমাই সময় কটাইছিল আৰু সেই কোঠাটোত সাধাৰণতে কাকো সোমাবলৈ দিয়া নহৈছিল। কোঠাটোত সোমাই ছফাটে দেখিলে যে কোঠাতোত হাই-ফাই যন্ত্ৰৰ লগতে আলমাৰীকেইটা ভৰ্তি হৈ আছে ৰেকৰ্ডিং কৰি থোৱা টেইপ কিছুমানেৰে৷ সেই আটাইবিলাক টেইপ আছিল বুখাৰীয়ে বিভিন্ন উপলক্ষত দিয়া ভাষণৰ বাণীবদ্ধ ৰূপ৷ মানুহজনে নিজৰ কথা আৰু শ্ৰোতাৰ হাততালি শুনি শুনি ঘণ্টাৰ পিছত ঘণ্টা সেই কোঠাটোত সোমাই আছিল৷

কেইবাজনো নামজ্বলা উৰ্দু কবিৰ লগত বুখাৰীৰ ভাল সম্পৰ্ক আছিল৷ তাৰ ভিতৰত অন্যতম আছিল - ইমতিয়াজ আলী তাজ, মহম্মদ তাহচিৰ আৰু আলমা ইকবালৰ পিছতে পাকিস্তানৰ আটাইতকৈ বিখ্যাত কবি ফৈজ আহমেদ ফৈজ৷ তাহচিৰৰ স্কটিছ পত্নীৰ সৰু ভনীয়েকৰ লগত পিছলৈ ফৈজৰ বিয়া হৈছিল৷ তেওঁলোকৰ গোটটো আছিল স্বনামধন্য উৰ্দু কবিৰ গোট৷ মই বহু চেষ্টা কৰাৰ পিছতো সেই গোটটোত সোমাবলৈ সুযোগ নাপালোঁ।

ষ্টিফেন্স্ কলেজৰ দৰে গৱৰ্ণমেণ্ট কলেজতো মোৰ ফলাফল কোনোগুণে ভাল নহ’ল৷ তাৰ এটা কাৰণ আমাৰ শিক্ষকসকল। তেওঁলোকৰ পৰা মই কোনোধৰণৰ উৎসাহিত হ’ব লগা কাৰণ বিচাৰি নাপালোঁ৷ বুখাৰীয়ে পঢ়োৱাত কিছু গুৰুত্ব দিলেও পঞ্চলিশ মিনিট সময়ৰ ক্লাছৰ বেছিভাগ সময় বিলাতত হোৱা নিজৰ অভিজ্ঞতাৰ কথা কওঁতেই শেষ হৈছিল৷ এম. জি. সিং নামৰ এজনে আকৌ পঢ়াওতে ছাত্ৰক কোনো প্ৰশ্ন সুধিবলৈ নিদিছিল৷ ইংৰাজীত মোৰ ৰাপ বঢ়াৰ বাবে ইংৰাজী বহু কবিতা মোৰ মুখস্ত হৈ আছিল৷ আনকি আমাৰ পাঠ্যক্ৰমত থকা শ্বেইকছ্পিয়েৰৰ নাটক ‘‘এ’ মিড্ছামাৰ নাইট দ্ৰিম’’ আৰু ‘‘ৰিছাৰ্ড-টু’-ও মোৰ মুখস্থ আছিল৷ আমোদজনক কথা ইয়াৰ যিখিনি নুবুজাকৈ আছিলোঁ সেইখিনি নুবজাকৈয়ে থাকি গ’ল, সুধিবলৈ সুবিধাই নাপালোঁ৷ পৃথিৱী বিখ্যাত লেখকসকলৰ ৰচনা, কবিতা, নাটক আদিৰ আনে কৰা আলোচনা-সমালোচনা পঢ়ি মই বৰ বেয়া পাইছিলোঁ৷ এনে লাগিছিল যেন সুন্দৰ পখিলা এটাক কাটি মাৰি চিৰাচিৰ কৰি পেলোৱা হৈছে৷ সেই সময়ত মোৰ নিজৰ লেখাবিলাকে কাৰো মনোযোগ আকৰ্ষণ কৰিব পৰা নাছিল৷ কলেজৰ ‘‘ৰৱি’’ নামৰ আলোচনীখনলৈ পঠোৱা লেখাবোৰ অগ্ৰাহ্য কৰা হৈছিল আৰু ‘‘ৱাষ্ট পেপাৰ বাস্কেট’’ নামৰ শিতান এটাত কিয়দাংশ প্ৰকাশ কৰিছিল - পেলনীয়া সামগ্ৰী হিচাপে৷

বুৰঞ্জী আৰু অৰ্থনীতি বিভাগৰ অধ্যাপকে ক্লাছত আহি মাথোঁ নোট কিছুমানৰ শ্ৰুতলিপি দিছিল৷ কোনো ধৰণৰ আলোচনা বা বিষয়টোৰ ওপৰত নতুন কি কথা ক’ত ওলাইছে সেই সম্পৰ্কে তেওঁলোক সম্পূৰ্ণ উদাসীন আছিল৷ সেই সময়ত জনপ্ৰিয় হোৱা কাহিনী এটা মনত পৰিছে৷ ন’বেল লৰেট ছাৰ চি. ভি. ৰমন এবাৰ আমাৰ নতুনকৈ পতা কলেজখনৰ গৱেষণাগাৰটো পৰিদৰ্শন কৰিবলৈ আহিছিল৷ কৰ্ণেলৰ পৰা শিক্ষকলৈ ৰূপান্তৰ ঘটা অধ্যক্ষ চাহাব গ্যাৰেটে তেখেতক সুধিলে – “ছাৰ চি.ভি., আপুনি আমাৰ গৱেষণাগাৰটো কেনে দেখিলে?” তীক্ষ্ণ বুদ্ধিসম্পন্ন তামিলিয়ান ৰমনে তীৰ্যক মন্তব্য দিলে – “মাৰ্বলৰ মজিয়াখন বৰ সুন্দৰ হৈছে৷” গ্যাৰেটে সুৰটো বুজিব নোৱাৰি আকৌ একেটা প্ৰশ্নকে সুধিলে৷ ৰমনেও একে উত্তৰেই দিলে৷

মুছলমান ছাত্ৰৰ লগত বন্ধুত্ব কৰিবলৈ মই কৰা অভিপ্ৰায় গৱৰ্ণমেণ্ট কলেজতো সফল নহ’ল৷ তেওঁলোক তেওঁলোকৰ মাজতে আৱদ্ধ থাকে৷ হোষ্টেলতো তেওঁলোকে হালাল কৰা মাংস খাবৰ বাবে বেলেগ এটা মেছত খায়৷ আমিষ আৰু নিৰামিষ দুয়োবিধ আহাৰেই পৰিৱেশন কৰা মেছত হিন্দু আৰু শিখ ছাত্ৰসকলে খোৱা-লোৱা কৰে, মুছলমান ছাত্ৰৰ কাৰণে কিন্তু আছুতীয়া ব্যৱস্থা৷ টেনিছ, কেৰম বা আন খেল ধেমালি একেলগে কৰিলেও তেওঁলোকৰ লগত গভীৰ বন্ধুত্বৰ সুত্ৰপাত হোৱা নাছিল৷ তেনে সম্পৰ্ক দেখিলেও আনে সেয়া সমকামী সম্পৰ্ক বুলিহে সন্দেহ কৰিছিল৷ মাইকীমুৱা শিখ ছাত্ৰ এজনে বক্সিঙত যথেষ্ট ভাল ফল দেখুৱাইছিল আৰু তাৰ লগত হকীদলৰ মুছলমান কেপ্তেইনজনৰ যৌন সম্পৰ্ক আছে বুলি এটা গুজৱ ওলাইছিল৷ অৱশ্যে কেইবছৰমান পিছত শিখ ছাত্ৰজনে নিজেই আন দেখনীয়াৰ ল’ৰাৰ লগতো বন্ধুত্ব কৰা দেখা গৈছিল৷

সেই সময়ত মোৰ লগত বন্ধুত্ব কৰা ছাত্ৰসকলৰ ভিতৰত এজন আছিল চেতন আনন্দ৷ সি দেখাত ধুনীয়া, উজ্জল বৰণৰ, কেঁকোৰা চুলি আৰু স্বপ্নাতুৰ চকুৰে তাক মাজে মাজে ধুনীয়া ছোৱালী এজনী যেন লাগিছিল৷ কলেজৰ ওপৰ ক্লাছৰ অনেক ল’ৰাৰে লুভীয়া দৃষ্টি তাৰ ওপৰত পৰিছিল৷ সি কিন্তু মোৰ লগ নেৰিছিল৷ সি ৰবীন্দ্ৰ নাথ ঠাকুৰৰ সুৰত কবিতা লিখিছিল আৰু মাজে মাজে বেসুৰা পদ্য লিখি দেখুৱাইছিল৷ আমি ক্লাছলৈ একেলগে গৈছিলোঁ আৰু সি মোৰ ওচৰতে বহিছিল৷ তাৰ লগত মই টেনিছ খেলা আৰু একেলগে চিনেমা চাবলৈ যোৱাৰ কথা এতিয়াও স্পষ্টকৈ মনত আছে৷ তাক মই ইংলণ্ডত থাকোঁতেও এবাৰ লগ পাইছিলোঁ৷ লাহোৰত মই যেতিয়া চাকৰি কৰি আছিলোঁ সি মোৰ ঘৰত কিছুদিন আলহী হৈছিলহি৷ তাৰপিছত সি তাৰ ভাগ্য পৰীক্ষা কৰিবলৈ বম্বে পালেগৈ আৰু চিনেমা নিমাৰ্ণৰ কামত হাত দিলে৷ পিছে সেই দিশত সি বৰ বেছি আগবাঢ়িব নোৱাৰিলে৷ সি অকল ল’বহে জানিছিল, দিব নাজানিছিল৷ এন. ইকবাল সিং নামৰ পাচফুট মান উচ্চতাৰ মুটুকীয়া চেহেৰাৰ শিখ ল’ৰা এটাও আছিল আমাৰ লগত৷ দেখাত, আৰু আৰু তাৰ মাতটোও আছিল ছোৱালীৰ দৰে৷ তাক আমি ‘ছুছু’ বুলি মাতিছিলো৷ দিল্লী, লাহোৰ আৰু লণ্ডনত সি কেইবামাহো মোৰ লগত আছিল৷ চেতনৰ দৰে সিও আছিল - ল’ব জানে, কিন্তু দিব নোৱাৰে৷ এনে মানুহৰ দ্বাৰা মই সোনকালেই অতিষ্ঠ হৈ পৰোঁ৷ আতিথ্যৰ ক্ষেত্ৰত এটা দিশত চলা গতিয়ে বেছি দিন স্থায়িত্ব নাপায়৷ সেই সময়ৰ গৱৰ্ণমেণ্ট কলেজৰ কেইবাজনেও পিছলৈ চিনেমাৰ ক্ষেত্ৰতত যথেষ্ট সুনাম আৰ্জিছিল৷ তাৰ ভিতৰৰে এজন আছিল বলৰাজ চাহনী - আমাতকৈ কেইবছৰমান ডাঙৰ। তেখেত বৰ ধুনীয়া আৰু সুন্দৰ ব্যক্তিত্বৰ মানুহ আছিল৷ মোৰ সহপাঠী বি. আৰ. ছোপ্ৰাইও বম্বেত চিনেমা নিমাৰ্ণৰ কামত যথেষ্ট পাৰদৰ্শিতা দেখুৱাইছিল৷(আগলৈ..)

63Minakshee Baruah, Jimy Saikia and 61 others

14 Comments

1 Share

Like

Comment

Share