ট্ৰুথ, লাভ এণ্ড এ লিটিল মেলিচ্ - ১৮

 ট্ৰুথ, লাভ এণ্ড এ লিটিল মেলিচ্

(প্ৰসিদ্ধ লেখক
খুশৱন্ত সিঙৰ আত্মকথা Truth, love and a little malice-ৰ অনুবাদ - উৎপল বাদল বৰুৱা)

খণ্ড- ১৮

দিল্লী আৰু লাহোৰত কলেজৰ দিনবোৰ

মোৰ বুজিবলৈ বেছিদিন নালাগিল যে মই ভাল চিত্ৰকৰ হ’ব পৰাৰ সম্ভাৱনা নাই। কেইসপ্তাহমান ৰেখাচিত্ৰ কিছুমান আঁকবাক কৰাৰ পিছত মই বিষয়টো বাদ দিলোঁ। চে’তাৰৰ ক্ষেত্ৰত মোৰ একেবাৰে উন্নতি নোহোৱাকৈ থকা নাছিল। মই চে’তাৰ শিকোৱা শিক্ষকজনৰ পৰা পুৰণি চে’তাৰ এখন কিনি ল’লো। লেনদেনটোত তেখেতৰ যথেষ্ট লাভ হৈছিল। তাৰপিছৰ পৰাই তেওঁ মোক বেছি গুৰুত্ব দিবলৈ আৰম্ভ কৰিলে। মাজে মাজে তেখেতৰ ঘৰতো মোক পাঠদান কৰা আৰম্ভ হ’ল। মোৰ কোঠাবন্ধু শ্ৰীলঙ্কাৰ বৌদ্ধভীক্ষুজনক একমাত্ৰ দৰ্শক হিচাপে লৈ ঘণ্টাৰ পিছত ঘণ্টা মই চে’তাৰ বজাই সময় পাৰ কৰিছিলোঁ। পাৰ্চী গাভৰু মেহেৰৰ লগত মোৰ বন্ধুত্ব আৰম্ভ হৈছিল। তাইও মাজে মাজে মোৰ কোঠালৈ আহি মই চে’তাৰ বজোৱা শুনিছিলহি। বৌদ্ধভীক্ষুজনে মেহেৰৰ লগত কেতিয়াও কথা পতা নাছিল। কিন্তু তাই যাবলৈ উঠি দুৱাৰখনৰ বাহিৰ হোৱাৰ লগে লগেই সি মোক সুধিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল তাইৰ লগত মই কিমান আগবাঢ়িছো! “তাইৰ হাতখনত ধৰি পাইছানে?” “চুমা খাব পাৰিছানে নাই?” মোৰ বিফলতাত সি প্ৰায়েই হতাশ হৈছিল।

মোৰ শান্তিনিকেতন অধ্যায়ৰ এদিন হঠাতে সমাপ্তি ঘটিল। মহৰ কামোৰৰ পৰা বাচিবলৈ আঠুৱা আৰু ভৰি হাতত মলম ব্যৱহাৰ কৰাৰ পিছতো মোক সাংঘাটিক ধৰণে মহে কামুৰিছিল। সৰ্বাঙ্গত মহৰ কামোৰৰ দাগবোৰ দেখা গৈছিল। ইয়াৰ পৰা বাচিবলৈ ডাক্তৰে মোক যিমান পাৰোঁ সিমান সোনকালে শান্তিনিকেতন ত্যাগ কৰিবলৈ উপদেশ দিলে। নতুনকৈ বন্ধুত্ব আৰম্ভ হোৱা কাকো একো সম্ভেদ নিদিয়াকৈ, একমাত্ৰ বৌদ্ধভীক্ষু মঞ্জুৰীৰ ভৰিদুটা চুই সেৱা এটা কৰি এদিন মই পোনে পোনে দিল্লী অভিমূখে চলা ৰেলত বহিলোগৈ। নতুন টাৰ্ম আৰম্ভ হোৱাৰ আগতেই মই আকৌ আহি লাহোৰ পালোঁহি, অৱশ্যে এইবাৰ লগত আহিল এখন চে’তাৰ আৰু লগতে এটা সংগীতৰ মাত্ৰামাপক যন্ত্ৰ ।

গৱৰ্ণমেণ্ট কলেজত মোৰ একমাত্ৰ প্ৰাপ্তি আছিল তৰ্কবিভাগত। বিশ্ববিদ্যালয়ৰ বাৰ্ষিক তৰ্ক প্ৰতিযোগিতাত অংশগ্ৰহণ কৰিবলৈ মই নামভৰ্তি কৰিছিলোঁ। শিখ ছাত্ৰ এজনৰ বাবে প্ৰধানকৈ শিখ-নোহোৱা ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰে সৃষ্টি হোৱা দৰ্শকৰ সন্মুখীন হোৱাটো বৰ সহজ কথা নাছিল। দৰ্শকৰ সমুখত আৱিৰ্ভাৱ হোৱাৰ লগে লগেই হাঁহি-খিকিন্দালি-সুহুৰিৰে তেওঁক বুজাই দিয়া হৈছিল যে দুপৰীয়া বাৰ বজাৰ লগে লগেই শিখসকলৰ বলিয়ালি আৰম্ভ হয়। মোৰ ক্ষেত্ৰতো কথাটো একেই হ’ল। কিন্তু মই যেতিয়া কথা ক’বলৈ আৰম্ভ কৰিলোঁ হাই-উৰুমি ক্ৰমাৎ কমি আহিল আৰু ক্ষন্তেক পিছতে হলঘৰটো নিস্তব্ধ হৈ পৰিল। মই যেতিয়া কথা কৈ শেষ কৰিলোঁ হাত তালিৰে সভাঘৰ ৰজনজনাই গ’ল। তৰ্ক প্ৰতিযোগিতাৰ বিচাৰক আছিল এ.এচ. বুখাৰীৰ নেতৃত্বত তিনিজন প্ৰফেচাৰ। প্ৰতিযোগীসকল আছিল বিভিন্ন কলেজৰ পৰা নিৰ্বাচিত হৈ অহা শ্ৰেষ্ঠ তাৰ্কিক। বুখাৰীয়ে ঘোষণা কৰিলে যে সৰ্বসন্মতিক্ৰমে মোক শ্ৰেষ্ঠ তাৰ্কিক হিচাপে বিচাৰ কৰা হৈছে। সেইদিনা মোৰ বিজয়ৰ উত্তেজনা কেৱল এটা কাৰণেহে সামান্য প্ৰশমিত হৈছিল, মোৰ কোঠাতে থকা এজন ভাতৃ নৰেন্দৰৰ বাবে। সি বেচেৰাই কথা কৈ থাকোঁতেই মাজতে কান্দি দিছিল।

গৱৰ্মেণ্ট কলেজৰ কেইটামান স্মৃতি মনত চিৰসেউজ হৈ ৰ’ল। পঢ়াশুনাত সমূলি মন নথকা ছাত্ৰ হিচাপে মই পৰীক্ষাৰ বাবে গাৰ ঘাম মাটিত পেলোৱা ছাত্ৰহঁতক মাজে মাজে একোটা বিৰতি দিয়াৰ চেষ্টা কৰিছিলোঁ। হোষ্টেলৰ বিদুৎ সংযোগৰ ফিউজডাল ছিঙি দিব পৰাৰ মই এটা অভিনৱ উপায় আৱিষ্কাৰ কৰিছিলোঁ। বৰ সহজ উপায়। মোৰ টেবুলৰ লাইটটো খুলি ছকেটতো আৰু লাইটটোৰ মাজত ধাতুৰ মুদ্ৰা এটা সুমুৱাই দি চুইছটো অন কৰি দিলেই কাম শেষ! চুইচটো অন কৰি দিয়াৰ লগে লগেই বিদ্যুৎ সংযোগ ব্যাহত হৈ গোটেই হোষ্টেলটো আন্ধাৰত বুৰ গৈছিল। তাৰপিছত মই প্ৰায়েই হোষ্টেলৰ চাঁদৰ ওপৰলৈ গৈ তৰাৰ স্নিগ্ধ পোহৰত পায়চাৰি কৰিছিলোঁগৈ। এদিন, এনেকৈয়ে সকলোকে লাইটৰ পোহৰৰ পৰা বঞ্চিত কৰি মই গৈ চাঁদৰ ওপৰত খোজ কাঢ়ি আছিলো। আনকেইবাজনো ছাত্ৰ আহি মোৰ লগ লাগিলহি। তেনেতে হঠাতে লাইটবোৰ জ্বলি উঠিল। লগে লগে আমাৰ হোষ্টেলৰ ৱাৰ্দেন আমোলক খান্না ছাৰৰ কোঠাটোও পোহৰ হৈ উঠিল। সেই সময়ত তেখেত আছিল পত্নীৰ লগত সংগমৰত অৱস্থাত। ইংৰাজী এল-আখৰটোৰ দৰে আবাসটোৰ মাজৰ অংশটোতে আছিল ৱাৰ্দেন ছাৰৰ আবাসটো। আমি আবাসটোৰ আন আন ছাত্ৰসকলকো দৃশ্যটো দেখুৱাবৰ কাৰণে মাতিবলৈ ধৰিলোঁ। তেনেতে ছাৰে কথাটো গম পালে আৰু লৰালৰিকৈ কোঠাৰ লাইটটো নুমুৱাই দিলে।

তাৰ কিছুদিনৰ পিছত হোষ্টেললৈ ৰাতি পলমকৈ অহা ছাত্ৰ কেইজনমানে খান্না ছাৰৰ পদূলিমূখত ৰখাই থোৱা গাড়ীখনৰ পেট্ৰলৰ টেংকিটোৱেই মূত্ৰত্যাগৰ উপযুক্ত পাত্ৰ বুলি গণ্য কৰি সেইটো পূৰা কৰি থৈ আহিল। ছাৰৰ গাড়ীখনৰ ওচৰতে মোৰ মটৰ চাইকেলখনো পাৰ্ক কৰা থোৱা থাকে। মই সেইকেইজন ছাত্ৰৰ লগত নাছিলোঁ। তথাপিও ছাৰে মোক ৫০ টকাৰ বৃহৎ ফাইন এটা ভৰিবলৈ বাধ্য কৰিলে। তেখেতৰ মতে, মোৰ যিহেতু মটৰ চাইকেল এখন আছে গতিকে একমাত্ৰ মইহে গাড়ী-মটৰৰ ক’ত কি থাকে ভালকৈ বুজি পাওঁ। আচল কথাটো আছিল বেলেগ। পত্নীৰ লগত সংগমৰত অৱস্থাত চাঁদৰ ওপৰৰ পৰা জুমি চোৱা ছাত্ৰৰ দলটোৰ মাজত মইও আছিলোঁ বুলি তেখেতে জানিব পাৰিছিল।

আমালোক খান্না আছিল এক সাংঘাটিক নমুনা। তেওঁ শিকাবলগা বুৰঞ্জী বিষয়টোত তেওঁৰ জ্ঞান আছিল তেনেই সীমিত। কিন্তু শাৰিৰীক স্বাস্থ্য সম্পৰ্কত তেওঁ আছিল এজন পণ্ডিত। চুটি চাপৰ মানুহজনে টেনিছ আৰু হকীৰ দৰে শাৰিৰীক শক্তি কামত লগা খেল খেলিছিল। শীত কালৰ প্ৰচণ্ড ঠাণ্ডা দিনতো ৰাতিপুৱা তেওঁ আবাসৰ চুইমিং পুলটোত দৈনিক আধাঘণ্টা সদায় সাঁতুৰিছিল। মই তেখেতক অনুসৰণ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিলোঁ। টেনিছ খেলাৰ পিছত মইও প্ৰায়েই চুইমিং পুলত কেইবাঘণ্টাও পাৰ কৰিছিলোঁ। তেনেকৈয়ে মই কলেজৰ সাঁতোৰ আৰু ৱাটাৰ প’ল-টিমত খেলিবৰ বাবে যোগ্যতা অৰ্জন কৰিছিলোঁ।

কলেজৰ সেই চুইমিং পুলটোতে এটা আমোদজনক ঘটনা ঘটিছিল। কলেজৰ কুস্তি খেলা দলটোত এজন সদস্য শিখ আছিল। তাৰ মুখ আৰু গা দাড়ি-চুলিৰে ভৰপূৰ। তাৰ এটা বৰ বেয়া অভ্যাস আছিল। সাঁতুৰি হোৱাৰ পিছত গা ধুবলৈ সি যাৰে তাৰে পৰা চাবোনটো থপিয়াই নিছিল। মুছলমান ছাত্ৰ এজনে তাক এশিকনি দিবলৈ পৰিকল্পনা কৰিলে। গাৰ পৰা চুলি আঁতৰাবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা ‘হেয়াৰ ৰিমভাৰ’ চাবোন এচপৰা আনি সি তাৰ ওচৰতে থৈ নিজে একো নজনা ভাও ধৰি টাৱেলেৰে গা মচি থাকিল। শিখ ল’ৰাজনে অভ্যাসৰ বশৱৰ্তী হৈ সেইটুকুৰা চাবোনেই লৈ নিজৰ গা আৰু মুখত ঘঁহিবলৈ লাগিল। সুযোগ বুজি মুছলমান ছাত্ৰজনে সেইঠাইৰ পৰা ছত্ৰভংগ দিলে। তাৰপিছৰ চাৰিঘণ্টা সময়, খঙত উতলি থকা শিখছাত্ৰজনে দেহৰ অনেক অংশৰ চুলি দাড়ি হেৰুৱাই সেই ছাত্ৰজনক বিচাৰি হোষ্টেলটো চলাথ কৰি ফুৰিছিল। তাৰ কিছুদিনৰ পিছতে মুছলমান ছাত্ৰজনে গৱৰ্ণমেণ্ট কলেজ বাদ দি ইছলামিয়াত গৈ নাম লিখালেগৈ।

১৯৩৪ চনত মই স্নাতক পৰীক্ষা পাছ কৰিলোঁ – তৃতীয় বিভাগত। পঢ়াৰ নামত মই যিমান কষ্ট কৰিছিলোঁ তালৈ চাই মই উত্তীৰ্ণ হোৱা কথাটোৱেই বৰ ভাগ্যৰ কথা আছিল। ইতিমধ্যেই মই বৃটিছ বিশ্ববিদ্যালয়ত নামভৰ্তিৰ বাবে আবেদন কৰিছিলোঁ। তৃতীয় বিভাগ লৈ মই কেম্ব্ৰিজ বা অক্সফৰ্ডত চিট পোৱাৰ আশা কৰি লাভ নাই। মই লণ্ডন বিশ্ববিদ্যালয়তে পঢ়াৰ কথা ভাবিলোঁ। ইউনিভাৰ্চিটি কলেজ, লণ্ডন স্কুল অৱ ইকনমিক্স আৰু কিংছ কলেজৰ ভিতৰত মই কিংছত পঢ়াৰেই সিদ্ধান্ত ল’লো। আন দুখনৰ তুলনাত এইখনৰ নামটোত এটা আভিজাত্য আছে। মই এল.এল.বি. পাঠ্যক্ৰমত নাম লিখোৱাৰ সিদ্ধান্ত ল’লো আৰু একেসময়েত বেৰিষ্টাৰ হ’বৰ বাবে ইনাৰ টেম্পলৰ সদস্যপদ বিচাৰিও আবেদন কৰিলোঁ।

মই দেশত পোৱা শেষ গৰমৰ বন্ধটো চিমলাৰ গিল পৰিয়ালৰ লগত কটাইছিলোঁ। তেওঁলোকৰ তাত “লংউড” নামৰ এটা প্ৰকাণ্ড বঙলা আছিল। ঘৰটো এসময়ত চাৰ্লছ ডিকেন্সৰ নাতিয়েকৰ সম্পত্তি আছিল। সেই ঘৰটোতে সেৱা সিং গিলে নিজস্ব শৈলীৰে বাস কৰিছিল। তেওঁলোক দিল্লীৰ যন্তৰ-মন্তৰত থকা সময়ত মোৰ দেউতা প্ৰায়েই তেওঁলোকৰ ঘৰত সন্ধ্যা সুৰাপান কৰিবলৈ গৈছিল। তেখেতৰ পত্নীৰ প্ৰতি মোৰ দেউতাৰ কিছু অনুকম্পা আছিল। তেওঁলোক তিনিজন একেলগে ইউৰোপ ভ্ৰমণ কৰিবলৈও গৈছিল আৰু দেখদেখকৈ সেয়া আছিল তেওঁলোকৰ বাবে মধুৰতৰ সময়। দেউতাই সুযোগ পালেই সেই যাত্ৰাৰ সময়ত জাহাজত বা ইউৰোপৰ বিভিন্ন ঠাইত হোৱা তেওঁলোকৰ অভিজ্ঞতাৰ কথা কৈ শুনাবলৈ পালে কেতিয়াও আমনি নাপাইছিল। মানাউলীৰ মূখ্য বিষয়া উমৰাও সিঙে সেৱা সিঙৰ ভনীয়েকক বিয়া কৰাইছিল। উমৰাও সিঙে যেতিয়া দুই নম্বৰ পত্নী এজনী অনাৰ কুৰুং-কাৰাং কৰিছিল, লগে লগেই তেওঁৰ প্ৰথমা পত্নীয়ে পাঞ্জাৱ চৰকাৰৰ ৰেজিষ্টাৰ অফিচত উমৰাও সিঙৰ ঔৰসত জন্ম হোৱা বুলি তেওঁৰ ল’ৰা এটা আৰু ছোৱালী এজনীৰ পঞ্জীয়ন কৰি লৈছিল। প্ৰকৃততে দুয়োটা সন্তানকে হস্পিটেল এখনৰ পৰা যোগাৰ কৰি লোৱা হৈছিল। ডাঙৰ ছোৱালীজনী আছিল দেখদেখকৈ কোনোবা ইউৰোপীয়ান নাৰ্ছৰ সন্তান। ল’ৰাটোৰ পিতৃ পৰিচয় নজনাকৈয়ে থাকি গ’ল। উমৰাও সিঙৰ যেতিয়া সম্বিৎ ঘুৰি আহিল দুয়োটা ল’ৰা-ছোৱালী বুজন হ’বলৈ আৰম্ভ কৰিছে। পৰিস্থিতিটো গ্ৰহণ নকৰি থকাৰ কোনো উপায় নোহোৱা হ’ল। তেখেতৰ ধাৰ্মিক স্বভাৱৰ দ্বিতীয়া পত্নীয়েও ভাগ্যৰ লিখনকে ধিয়াই সকলো মানি ল’লে। এফালে উমৰাও সিং, তেখেতৰ দুগৰাকী পত্নী আৰু ল’ৰা-ছোৱালী, আনফালে গিল পৰিয়ালৰ সদস্যসমূহ, আটায়ে মিলি একেলগে সুখে সন্তোষে ‘লং-উড’ত দিন কটাইছিল।

উমৰাও সিং আছিল প্ৰচণ্ড সুৰাপায়ী আৰু ঈক্ষণকামী স্বভাৱৰ লোক, পৰৰ যৌনক্ৰিয়া চাই তৃপ্তিলাভ কৰা ব্যক্তি। পুৱাৰ পৰা নিশা আধাডোখৰলৈকে সুৰাতে মজি থাকে।তাৰপিছত হঠাতে দুমাহমান তেওঁ মাদকদ্ৰৱ্যৰ পৰা দূৰত থাকে। তাৰপিছত পুনৰ একেই গতি। মই তেওঁলোকৰ ঘৰত থকাৰ সময়ছোৱাত সুৰাপান পূৰ্ণোদ্যমে চলি আছিল। এদিন ৰাতি ঘৰত কাম কৰা ছোৱালী এজনীক মোৰ কোঠালৈ মোৰ লগত যৌনক্ৰিয়াত লিপ্ত হ'বলৈ জোৰকৈ ঠেলি পঠিয়াই নিজে সেই দৃশ্য চাবৰ বাবে পৰ্দাখনৰ পিছপিনে লুকাই থাকিল। ছোৱালীজনী মোৰ কোঠালৈ সোমাই আহি মোৰ ওচৰত ঠিয় দি ৰৈ থাকিল। তাই বিচাৰিছিল প্ৰথম খোজটো মই আগবঢ়াও। তাই মালিকৰ নিৰ্দেশমতে নিজেই মোৰ ওচৰলৈ আহি গাৰ কাপোৰ খুলিবলৈ দ্বিধাগ্ৰস্ত কৰিছিল। অলপ সময়ৰ পিছত উমৰাও সিং গিলাচটোত পানীয় ভৰাবলৈ আঁতৰি যোৱাৰ চলতে ছোৱালীজনী মোৰ কোঠাৰ পৰা ওলাই লৰ মাৰিলে। মইও দুৱাৰখন ভিতৰৰ পৰা বন্ধ কৰি দিলোঁ।এবাৰ পাহাৰ এলেকাৰ চৰ্দাৰ এজন ‘লংউড’-ত ৰাতি কটাবলৈ আহিল। ৰাতি মদৰ নিচাত দুয়ো মাতাল। উমৰাওৱে নিজৰ দ্ৰাইভাৰজন মাতি আনি চৰ্দাৰৰ লগত যৌনকাৰ্যত লিপ্ত হ’বলৈ আদেশ দিলে। দ্ৰাইভাৰ মান্তি হ’ল। উমৰাওৱে বিভিন্ন দিশৰ পৰা সেই দৃশ্য উপভোগ কৰি উল্লাসিত হৈ উঠিল। শুনা গৈছিল যে উমৰাও নিজে যৌনশক্তিহীন হৈ নপুংসকৰ দৰে হৈ পৰিছিল।

১৯৩৪ চনৰ গ্ৰীষ্মকালত মই দিল্লীৰ পৰা লণ্ডনলৈ ৰাওনা হ’লো। বন্ধু, পৰিয়ালৰলোক আৰু মা-দেউতাহ’তে ৰে’ল ষ্টেচনত ফুলৰ মালা পিন্ধাই চকুলো টুকি টুকি মোক বিদায় জনালে। মোৰ ডাঙৰ দাদা আৰু বৌ অমৰজিত বম্বেলৈকে মোক আগবঢ়াই থ’বলৈ আহিল। তাৰপৰা মই ‘কণ্টে ৰছৌ’ নামৰ ইটালিয়ান জাহাজখনত উঠিলোঁ। জাহাজখনত মোৰ চিনাকি মানুহ কোনো নাছিল। তাৰোপৰি লণ্ডনতো সেইসময়ত মোৰ চিনাকি কোনো নাছিল। মাত্ৰ ৰমা বিশ্বাস কিছুদিনৰ আগতে উচ্চ শিক্ষাৰ কিবা পাঠ্যক্ৰম এটা পঢ়িবলৈ লণ্ডনলৈ ৰাওনা হৈছিল।(আগলৈ..)