ট্ৰুথ, লাভ এণ্ড এ লিটিল মেলিচ্ - ৫

ট্ৰুথ, লাভ এণ্ড এ লিটিল মেলিচ্

(প্ৰসিদ্ধ লেখক খুশৱন্ত সিঙৰ আত্মকথা Truth, love and a little malice-ৰ অনুবাদ - উৎপল বাদল বৰুৱা)

খণ্ড- ৫

শৈশৱৰ পৰা কৈশোৰলৈ - পঢ়াশালিৰ দিনবোৰ

দহৰ পৰা পোন্ধৰ বছৰৰ সময়খিনি মানুহৰ মন আৰু শৰীৰৰ বিকাশৰ বাবে বোধহয় আটাইতকৈ প্ৰয়োজনীয় সময়৷ পৰিয়ালৰ লোকসকল, যাৰ সান্নিধ্যই শৈশৱৰ দিনবোৰ সম্পূৰ্ণ কৰি থাকে, এই সময়খিনিতে সেয়া ক্ৰমান্বয়ে ঘৰৰ বাহিৰৰ মানুহে অধিকাৰ কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে। ব্যক্তিত্বৰ বিকাশত প্ৰভুত প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰাৰ সময়ো এইখিনিয়েই৷ যৌন সচেতনতা প্ৰবলৰপৰা প্ৰবলতৰ হ’বলৈ আৰম্ভ কৰে৷ নাম নজনা শিহৰণে মনলৈ পুলক আনে৷ কৈশোৰৰ এয়া দ্বিধাগ্ৰস্থ আৰু দিকভ্ৰান্ত হোৱাৰ সময়৷ কি শুদ্ধ, কি ভুল সেয়া খেলিমেলি হৈ যোৱাৰ সময়৷ স্কুলৰ সহপাঠী, শিক্ষক, ঘৰত কাম কৰা ল’ৰা-ছোৱালী, সম্পৰ্কীয় ভাই-ভনী বা পৰিয়ালৰ পৌঢ়লোকে এনে সময়তে সঠিক বা বেঠিক পৰামৰ্শৰে আপোনাৰ চিন্তাক আৰু বেছি খেলিমেলি লগাই দিব পাৰে৷ সমকামী প্ৰৱণতাও সাৰ পাই উঠাৰ সময় এইখিনিয়েই৷ নিজকে আচৰিত কৰি দেহৰ গুপ্তপ্ৰদেশত দেখা দিয়ে দিয়ে পাতল কেশৰে৷ এনে অৱস্থাতে এদিন হঠাতে অনুভৱ হয় নাম নজনা এক শিহৰণ - এক সাংঘাতিক পৰিতৃপ্তি, লগতে নাম নজনা অশান্তি। আপুনি যদি পুৰুষ, প্ৰথম বীৰ্যস্খলনৰ অভিজ্ঞতাই আপোনাক ভৰিৰ পৰা মূৰলৈকে কঁপাই তুলিব পাৰে৷ শিশুৰপৰা আপুনি এতিয়া এজন সক্ষম ব্যক্তিলৈ ৰূপান্তৰিত হৈছে৷ এগৰাকী নাৰীক অন্তঃসত্ত্বা কৰিব পৰা ক্ষমতা আপুনি লাভ কৰিছে৷

এই অধ্যায়ত মই মোৰ জীৱনৰ সেই সময়খিনিৰ কথা লিখিবলৈ লৈছোঁ৷

আইতাৰ লগত মই কেতিয়া আৰু কোন চনত আহি দিল্লীত থকা মোৰ মা-দেউতা আৰু ভাই-ভনীহ’তৰ লগ লাগিলোঁহি মোৰ সঠিককৈ মনত নাই৷ তেতিয়ালৈ মোৰ মাৰ আৰু এটা পুত্ৰ সন্তান আৰু এজনী ছোৱালী জন্ম হৈছিল৷ প্ৰথম বিশ্বযুদ্ধৰ পিছতে আমাৰ পৰিয়ালে তেতিয়ালৈকে কৰি থকা ব্যৱসায় এৰি নতুন কাম কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল৷ বিশ্বযুদ্ধৰ সময়ত সৈনিক নিযুক্তি আৰু অনুদান সংগ্ৰহ কৰা কামৰ বিনিময়ত আমি যথেষ্ট পৰিমাণে মাটি পাইছিলোঁ৷ মিয়া ছান্নু আৰু খানেৱাল (এতিয়া পাকিস্তানৰ মুলতান জিলাৰ অন্তৰ্গত) নামৰ ঠাইৰ মাজতো আমি বেছ ডাঙৰ এখন পথাৰ পাইছিলোঁ৷ এই দুয়ো ঠাইৰ মাজত থকা ‘‘কট সুজন সিং’’ নামৰ ৰেইল ষ্টেচনটোৱে এতিয়াও আমাৰ অতীতৰ গৌৰৱ আৰু স্মৃতি জীয়াই ৰাখিছে৷ ললীপুৰ জিলাৰ জানাৰ্ৱালাৰ (এতিয়া পাকিস্তানৰ ফইছলাবাদ) ওচৰতো আমাৰ পৰিয়ালে আৰু অলপ মাটি পাইছিল৷ এই দুয়োঠাইতে মোৰ ককাদেউতাই তেখেতৰ দুয়োটা ল’ৰাকে লগত লৈ সূতা কটা-বোৱা আৰু তেল পেৰা মেছিন বহুৱাইছিল ৷ মোৰ খুড়াদেউ উজ্জ্বল সিং আছিল আমাৰ পৰিয়ালৰ প্ৰথম কলেজ দেখা আৰু স্নাতকোত্তৰ ডিগ্ৰী পোৱা লোক; তেখেতক ককাই পাঞ্জাৱৰ মাটি আৰু মিল পৰিচালনা কৰাৰ দায়িত্ব দিছিল৷ এসময়ত মোৰ দেউতাই ঘৰ সজা ঠিকাৰ কাম কৰিবলৈ ল’লে। জীৱন নিৰ্বাহৰ বাবে এইখিনিয়েই যথেষ্ট আছিল, তথাপিও তেওঁলোকে কাপোৰৰ ব্যৱসায় কৰিবলৈ মন মেলিলে৷ দিল্লীৰ চবজী মাণ্ডিৰ ওচৰত তেওঁলোকে এটা “কটন মিল” কিনিছিল৷ মিলটোৰ আচল নামটো আছিল “যমুনা মিল”, কিন্তু দেউতাহ’তে লোাৱাৰ পিছতে মিলটোৰ বিশুদ্ধ শিখ নাম এটা ৰাখিছিল – “খালচা কটন স্পিনিং এণ্ড উইভিং মিল”৷ আমি মিলটোৰ প্ৰধানদ্বাৰৰ ওচৰতে থকা ঘৰ এটাত থাকিবলৈ লৈছিলোঁ৷ আগৰজন মালিকৰ হাতত মিলটোৰ অৱস্থা বৰ বেয়ালৈ গৈছিল কিন্তু মোৰ দেউতা আৰু ককাৰ হাতত মিলটো প্ৰায় নচলা অৱস্থা এটা পালেগৈ৷ আগতে তেওঁলোকৰ এনে ডাঙৰ মিল চলোৱাৰ কোনো অভিজ্ঞতা বা প্ৰশিক্ষণ নাছিল আৰু মেছিনৰ পাৰ্টছ বিলাকৰ বাবে খৰচ কৰিবলৈও হাততো প্ৰচুৰ পৰিমাণৰ ধন নাছিল৷ মিলটো বেছিভাগ সময় বন্ধ হৈয়েই আছিল৷ দেউতাই ঠিকা কৰি পোৱা টকা-পইচাও মেছিনৰ পাৰ্টছ কিনা কামতে খৰচ হ’বলৈ আৰম্ভ কৰিছিল। মিলটোৱে আমাৰ পৰিয়ালৰ অৱস্থা দেউলীয়া কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিলে। ১৯১৯ চনত জুই লাগি মিলটো প্ৰায় ছাই হৈ গ’ল। এনে লাগে, বীমাৰ পইচাখিনি পোৱাৰ আশাতহে যেন মিলটোত জুই লগাই দিয়াৰ ব্যৱস্থা কৰা হৈছিল!

কাপোৰৰ ব্যৱসায়ৰ অন্ত হোৱাৰ লগে লগে আমাৰো এই পুৰণি নগৰখনৰ লগত সম্পৰ্কটো শেষ হৈ যোৱাৰ নিচিনা হ’ল৷ নতুন দিল্লী নিমাৰ্ণৰ সময়ত দেউতাই সজাবলৈ লোৱা ঘৰ এটাৰ কাষলৈ আমি উঠি আহিলোঁ৷ সি যি কি নহওক, মিলৰ এই ঘৰটোৰপৰাই মই প্ৰথম স্কুললৈ যাবলৈ আৰম্ভ কৰিছিলোঁ৷

দেউতাই সেই স্কুলখন আমাৰ বাবে কিয় নিবাৰ্চন কৰিছিল মই নাজানো৷ দিল্লীৰ পুৰণি আঢ্যৱন্ত কিছুলোকক আমি চিনি পাইছিলোঁ৷ তাৰ ভিতৰৰে আছিল এটা জৈন পৰিয়াল৷ সেই পৰিয়ালৰে লোক ৰায় বাহাদুৰ লালা ছুলটান সিং আৰু তেওঁৰ ল’ৰা ৰঘুবীৰ সিং৷ তেওঁলোকৰ দিল্লীত যথেষ্ট মাটি সম্পত্তি আছিল৷ ৰঘুবীৰ সিঙৰ ব্যৱসায়ৰ প্ৰতি মন একেবাৰেই নাছিল৷ ছেইণ্ট্ ষ্টিফেন্স্ কলেজৰ পৰা কলা বিভাগত ডিগ্ৰী এটা লোৱাৰ পিছত তেওঁ খ্ৰীষ্টান অধ্যক্ষ এছ. কে. ৰুদ্ৰৰ শিষ্য হৈ পৰিল৷ কলেজত থাকোঁতেই তেওঁক যিজন শিক্ষকে প্ৰাইভেট টিউছন কৰিছিল তেওঁৰ লগত উগ্ৰপন্থীৰ সম্পৰ্ক থকাৰ কথা পিছত পোহৰলৈ আহিছিল। পিছলৈ ১৯১২ চনত ভাইছৰয় লৰ্ড হাডিংক হত্যা কৰাৰ এটা ষড়যন্ত্ৰত জড়িত থকাৰ অভিযোগত মানুহজনক ফাঁচী দিয়া হৈছিল৷ যুৱক ৰঘুবীৰ সিং জাতীয়তাবাদৰ প্ৰতি আসক্ত হ’ল আৰু ভাৰতত এটা নতুন প্ৰজন্ম সৃষ্টি কৰাৰ কথা ভাবিবলৈ ল’লে যি একে সময়তে পশ্চিমীয়া ধৰণ-কৰণত অভ্যস্ত আৰু লগতে দেশপ্ৰেমীও৷ তেওঁ দেউতাকক বুজাই বঢ়াই তেওঁলোকৰ দৰিয়াগঞ্জত থকা পুৰণি প্ৰকাণ্ড ঘৰ এটাত এখন স্কুল আৰম্ভ কৰিলে। একে সময়তে বেংগলী খ্ৰীষ্টান মহিলা কমলা বোসক স্কুলখনৰ অধ্যক্ষ পদৰ ল’বৰ বাবে কলিকতাৰ পৰা দিল্লীলৈ আমন্ত্ৰণ কৰি আনিলে। তাৰ কিছুদিনৰ পিছতেই কমলা বোসৰ লগত তেওঁৰ ঘনিষ্ঠ সম্পৰ্ক গঢ়ি উঠিল৷ দুটা পুত্ৰ সন্তান আৰু এজনী ছোৱালী জন্ম দিয়া তেওঁৰ পত্নীজনী আছিল চুটি চাপৰ আৰু অল্পশিক্ষিতা৷ কমলা বোসো দেখিবলৈ বৰ সুন্দৰী নাছিল৷ চেহেৰাত নিজৰ ঘৈণীয়েকৰ দৰে হ’লেও কমলা আছিল উচ্চ শিক্ষিতা৷ ৰঘুবীৰক লগাৰ দৰে বৌদ্ধিক সংগ আৰু অৰ্থপূৰ্ণ বন্ধুত্বৰ বাবে কমলা বোস উপযুক্ত আছিল৷ আৰু দুয়ো মিলি জন্ম দিছিল এখন স্কুলৰ, যিখন স্কুল পিছলৈ দেশৰ ভিতৰতে সবোত্তৰ্ম স্কুল হিচাপে স্বীকৃতি পাবলৈ সক্ষম হৈছিল৷ ইংৰাজ সকলে ভাৰতীয় আঢ্যৱন্ত পৰিয়ালৰ ল’ৰা-ছোৱালীৰ বাবে প্ৰতিষ্ঠা কৰা স্কুলতকৈ এইখন স্কুল আছিল বেছি ভাৰতীয় আৰু বেছি মুকলি মনৰ।

মহাত্মা গান্ধী, ৰৱীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰ, ডঃ আনছাৰী, মৌলানা আজাদ, সৰোজিনী নাইডু আৰু পণ্ডিত নেহেৰুৰ দৰে লোকসকলেও স্কুলখনত পদাৰ্পন কৰিছিল৷ কমাণ্ডাৰ-ইন-ছিফ্ লৰ্ড ছেটৱাৰে, ৰেভাৰেণ্ড ছি. এফ. এন্দ্ৰুৰ দৰে অনেক নাম থকা ইংৰাজ পণ্ডিতেও আমাৰ স্কুলখন দৰ্শন কৰিছিল৷ কেইগৰাকীমান ইংৰাজ মহিলাও স্কুলখনৰ শিক্ষয়িত্ৰী আছিল৷ তাৰোপৰি এইখন স্কুল আছিল দিল্লীৰ প্ৰথম সহ-শিক্ষাৰ স্কুল৷ শিক্ষা প্ৰদানৰ মাধ্যম ইংৰাজী হ’লেও স্কুলখনত ভাৰতীয় ভাষা সংস্কৃত, হিন্দী আৰু উৰ্দু শিকোৱা হৈছিল৷ সাধাৰণ পাঠ্যক্ৰমৰ উপৰিও সংগীত, চিত্ৰকলা, মিস্ত্ৰীকলা, ঘোঁৰা দৌৰ আদিও শিকোৱা হৈছিল৷ ইংৰাজ প্ৰশিক্ষক এজনৰ তত্ত্বাবধানত স্কাউট আৰু সৈনিকৰ প্ৰশিক্ষনো দিয়া হৈছিল৷ দল বান্ধি খেলা খেল হকী আৰু ফুটবল খেলাৰো প্ৰশিক্ষণ দিছিল৷ নিজৰ সন্তানক সাংঘাতিক কিবা এটা নাম দিয়াৰ পৰিৱৰ্ত্তে ৰঘুবীৰ সিং আৰু কমলা বোসে তেওঁলোকৰ সন্তান এই স্কুলখনৰ এটা তেনেই সাধাৰণ কিন্তু সদায় সময়ৰ আগত থকা এটা নাম দিছিল – মডাৰ্ণ, (মডাৰ্ণ স্কুল)৷ এজনী মাইকী মানুহে ল’ৰাক পঢ়াব সেই কথাটো মোৰ ককাদেউতাই একেবাৰে ভাল পোৱা নাছিল, তাৰপিছতো দেউতাই কিন্তু তেখেতৰ দুয়োটা ডাঙৰ ল’ৰাকে এই স্কুলখনত নাম লগাই দিলে৷ মোৰ মনত আছে, ককদেউতা স্কুলখনলৈ মাত্ৰ এবাৰ আহিছিল - বাৰ্ষিক অধিবেশনৰ সময়ত৷ যেতিয়া তেখেতে তেখেতৰ দুয়োটা নাতিকে মঞ্চতে চেতাৰ আৰু এছৰাজ বজোৱা দেখিলে, দুখ আৰু হতাশাত আহত হৈ তেখেতে দেউতাক কৈছিল – “তোৰ পোৱালিয়ে এতিয়া থলুৱা নৃত্য কৰিহে পেট প্ৰৱৰ্তাব লাগিব? ” (আগলৈ..)