ট্ৰুথ, লাভ এণ্ড এ লিটিল মেলিচ্ - ১৩

 

ট্ৰুথ, লাভ এণ্ড এ লিটিল মেলিচ্

(প্ৰসিদ্ধ লেখক খুশৱন্ত সিঙৰ আত্মকথা Truth, love and a little malice-ৰ অনুবাদ - উৎপল বাদল বৰুৱা)

খণ্ড- ১৩

দিল্লী আৰু লাহোৰত কলেজৰ দিনবোৰঃ

মুছলমান সম্প্ৰদায়ৰ ছাত্ৰসকলে তেওঁলোকৰ টুপী আৰু দেখিলেই ধৰিব পৰাকৈ ধৰ্মীয় সাজ পিন্ধিহে কলেজলৈ আহিছিল। অৱশ্যে এটা ল’ৰা ইয়াৰ ব্যতিক্ৰম আছিল। তেওঁ খাদী কাপোৰ আৰু গান্ধী টুপী পিন্ধি আহিছিল। সাধাৰণতে দেশৰ স্বাধীনতা সম্পৰ্কীয় কথাত তেওঁলোকে ভাগ নলৈছিল আৰু বিষয়টোৰপৰা আতঁৰি থাকিছিল। বুৰঞ্জীৰ এজন অধ্যাপক আছিল, নাম ডঃ ইষ্টিয়াক হুছেইন কৰেছী। তেওঁ ইছলাম ঐতিহ্যৰ কথা সুবিধা পালেই উল্লেখ কৰি মুছলমান লোকসকলৰ বাবে সুকীয়া মৰ্যাদাৰ দাবী কৰিছিল। পিছলৈ, দেশ বিভাজন হোৱাৰ পিছত পাকিস্তানলৈ গুছি যোৱাসকলৰ ভিতৰত তেওঁ আগৰনুৱা আছিল। এটা সময়ত তেওঁ পাকিস্তানৰ শিক্ষা মন্ত্ৰী হৈছিলগৈ৷ ধৰ্মৰ নামত সুকীয়া মৰ্য্যাদা বিচৰা কথাটো মই বেয়া পাইছিলো৷ তেওঁলোকৰ লগত বন্ধুত্ব স্থাপন কৰিবলৈ মই যি পাৰোঁ চেষ্টা কৰিছিলোঁ, কিন্তু কিঞ্চিতহে সফল হ’ব পাৰিছিলোঁ।

মোৰ কোনো মুছলমান বন্ধু নাছিল বুলি কোৱা কথাষাৰ সম্পূৰ্ণ সত্য নহয়৷ আশা নকৰাকৈয়ে বহুত বেছি ধৰণে মই লাভৱান হৈছিলোঁ লেডি আইৰিণ কলেজত পঢ়ি থকা মোৰ ভণ্টীৰ দ্বাৰা৷ তাইৰ লগত হায়দৰাবাদৰ পৰা অহা মুছলমান ছোৱালী এজনীৰ বন্ধুত্ব হৈছিল, নাম আছিল ঘয়ুৰুনিছা হাফিজ৷ ৰবিবাৰে প্ৰায়েই তাইক আমাৰ ঘৰত চাহ খাবলৈ মতা হৈছিল৷ প্ৰথমবাৰ তাই আমাৰ ঘৰলৈ আহোঁতে বোৰ্খা পিন্ধি আহিছিল আৰু ভণ্টীয়ে কেইবাবাৰো কোৱাৰ পিছতহে তাই সেইখন মুখৰপৰা গুচাইছিল৷ তাইৰ গাৰ গঠন লাহী আৰু চুলি সামান্য মুগা বৰণীয়া, কেকোঁৰা আছিল৷ পৰ্দাৰ আৰঁত থাকিলেও কিন্তু তাই ল’ৰাৰ লগত বেছ ৰস কৰি কথা পাতিব জানিছিল৷ মই পাগলৰ দৰে তাইৰ প্ৰেমত পৰিলোঁ৷ ধৰ্মীয় বান্ধোনৰ বাবে তাইক বেছি আপোন কৰি লোৱাতো যে সম্ভৱ নহয় সেই কথা মই জানিছিলোঁ। তথাপিও মুছলমান ছোৱালী এজনীৰ লগত যে মোৰ বন্ধুত্ব হৈছিল সেই কথা ভাবিয়েই মোৰ মন শিহৰিত আৰু পুলকিত হৈছিল৷ তাই কিন্তু মোতকৈ বহুত বেছি সাহসী আছিল৷ এদিন মোৰ ভণ্টীৰ সৈতে তাইকো লৈ চিনেমা চাবলৈ গৈছিলোঁ৷ চিনেমা হলৰ লাইট নুমাই নোযোৱা পৰ্য্যন্ত তাই বোৰ্খা পিন্ধি আছিল৷ মই তাই আৰু ভণ্টীৰ মাজত বহিছিলোঁ৷ চিনেমা আৰম্ভ হোৱাৰ কিছু সময়ৰ পাছত হঠাতে তাইৰ হাতৰ স্পৰ্শ মই মোৰ হাতত অনুভৱ কৰিলোঁ৷ ক’ব নোৱাৰাকৈয়ে তাই হাতটো মোৰ ওপৰত থ’লে নে ইচ্ছা কৰিয়েই তেনে কৰিছে মই চিন্তা কৰিবলৈ লওঁতেই তাই আঙুলিকেইটা মোৰ হাতৰ আঙুলিৰ মাজেদি সৰকাই দিলে৷ মই শিহৰিত হৈ উঠিলোঁ৷ চিনেমাত মন নবহা হ’ল৷ ইণ্টাৰভেলৰ পিছত ভণ্টীৰ কাণত নপৰাকৈ মই সুধিলোঁ, মই তাইলৈ চিঠি লিখিব আৰু মাজে মাজে তাইৰ লগত ফুৰিবলৈ যাব পাৰিমনে? তাই মূৰ দুপিয়াই সন্মতি জনালে আৰু ক’লে – “মোৰ তোমাৰ ভণ্টীৰ লগত ওলাই যোৱাৰ অনুমতি আছে৷ তুমি এটা কাম কৰিবা, মোক তোমালোকৰ ঘৰলৈ নিবলৈ আৰু থ’বলৈ আহিবা৷”

ভণ্টীয়ে গম নোপোৱাকৈ তাইক মই প্ৰতি দেওবাৰে ঘৰৰপৰা গাড়ীত উঠাই লৈ লং-ড্ৰাইভত যোৱা আৰম্ভ কৰিলোঁ৷ সেইসময়ত দেউতাৰ দুখন গাড়ী আছিল। নতুনখন তেখেতে নিজে চলাইছিল আৰু পুৰণি ফিয়েট্ গাড়ীখন পৰিয়ালৰ ব্যৱহাৰৰ বাবে দিছিল৷ ফিয়েট্ গাড়ীখনৰ ক্লাছডালৰ ওচৰতে আন এডাল লিভাৰ আছিল, যিডাল হেঁচি দিলে পেট্ৰলৰ সোঁতটো বন্ধ হৈ পৰে আৰু গাড়ীখন ৰৈ যায়৷ গাড়ী চলাওঁতে মই বাওঁহাতেৰে তাইৰ হাতখন ধৰি থাকো আৰু সোঁহাতেৰে গাড়ীৰ ষ্টিয়েৰিংডাল৷ হাতটো স্পৰ্শ কৰাৰ বাদে অকণো আগবাঢ়িবলৈ মই এদিনো সুযোগ পোৱা নাই৷ এদিন সন্ধ্যা আওহতীয়া ঠাই এখনলৈ তাইক লৈ আনি বুদ্ধি কৰি লিভাৰডাল টানি গাড়ীখন বন্ধ কৰি দিলোঁ। ভাবিছিলোঁ এই সুযোগতে তাইক এবাৰ আকোৱালি লওঁ৷ তাই মোৰ বুদ্ধিটো ঠিক বুজি পালে আৰু লিভাৰডাল অন কৰি দি ক’লে- “তুমি যদি এনেকুৱা কৰা মই কিন্তু আগলৈ কেতিয়াও নাহোঁ।” সেয়ে তাতকৈ আৰু মোৰ আগবঢ়া নহ’ল । তথাপিও লাহোৰ আৰু লণ্ডনত থাকোঁতে মই তাইলৈ দীঘল দীঘল প্ৰেমপত্ৰ লিখিছিলোঁ৷ অৱশ্যে তেনে চিঠি মই আন ছোৱালীলৈও লিখিছিলোঁ৷

ত্ৰিশবছৰতকৈও অধিক সময়ৰ পিছত ঘয়ুৰ মোৰ জীৱনলৈ আকৌ উভতি আহিছিল মোৰ ভণ্টীৰ যোগেদিয়েই৷ ভণ্টীয়ে আমাৰ মাজত থকা সম্পৰ্কৰ একো ভূ পোৱা নাছিল৷ তেতিয়ালৈকে ঘয়ুৰৰ দুজন স্বামীৰ মৃত্যু হৈছে৷ ফৰীছা নামৰ এজনী ওঠৰ বছৰীয়া মৰমলগা ছোৱালীৰ তাই তেতিয়া মাতৃ৷ ফৰীছাইও মাকৰ দৰেই লেডী আইৰিণ কলেজতে পঢ়িছিল আৰু মোক তাইৰ স্থানীয় অভিভাৱক পাতিছিল৷ তাইও মাকৰ ফুটতে ডাঙৰ হৈছিল। লোকেল গাৰ্ডিয়ানৰ ঘৰলৈ যোৱাৰ নামত তাই প্ৰায়েই হোষ্টেলৰপৰা বাহিৰলৈ গৈছিল আৰু তাৰপিছত মোৰপৰা তাই আমাৰ ঘৰত থকা বুলি লিখাই নিছিল৷

আশী বছৰ বয়সলৈকে ঘয়ুৰ মোৰ বন্ধু হৈ আছিল৷ যেতিয়াই মই হায়দৰাবাদলৈ গৈছোঁ, সুবিধা পালেই কিছুসময় তাইৰ লগত কটাইছোঁ৷ প্ৰকৃততে ঘয়ুৰৰ প্ৰেমৰ বাবেই মই মুছলমানসকলক মই ভাল পাবলৈ আৰম্ভ কৰিছিলোঁ৷ মই এইটোৱেই সিদ্ধান্তত উপনীত হ’লো যে কোনোবা সম্প্ৰদায় এটাক অন্তৰেৰে ভাল পাবলৈ হলে সেই সম্প্ৰদায়ৰ কাৰোবাৰ লগত প্ৰেমত পৰিব লাগে৷

ভাৰতৰ খ্ৰীষ্টান লোকসকল স্বদেশী আন্দোলনটোৰ পৰা আতঁৰি থকা কথাটোত মই বৰ গুৰুত্ব দিয়া নাছিলোঁ৷ মোৰ পক্ষপাত-দুষ্ট মনটোৰ মতে এই লোকসকল অনুসুচিত জাতিৰপৰা ধমাৰ্ন্তৰিত হোৱা লোক। সিহঁতৰ নামবোৰক লৈও আমি বেছ ৰগৰ কৰিছিলোঁ - ৰবাৰ্ট মাঝি, হুৱাৰ্ট মাৰ, বা ঠিক তেনেকৈ আমাৰ এডোৱাৰ্ড নিৰ্মল৷ নামটোৰ দ্বাৰাই সিহঁতে নিজকে ৰজাঘৰীয়াৰ বংশধৰ বুলি চিনাকি দিয়া কামটো আমাৰ বাবে বৰ হাস্যকৰ আছিল৷ এবাৰ ইংলণ্ডৰ ৰজাৰ জন্মদিনত আমাৰ কলেজত ইউনিয়ন জেক্ পতাকাখন উত্তোলন কৰাত মই এটা বেয়া মন্তব্য দিছিলোঁ৷ হুৱাৰ্ট মাৰ নামৰ পাঞ্জাৱৰ বাটালা সম্প্ৰদায়ৰপৰা খ্ৰীষ্টান হোৱা ল’ৰা এটাই মোক ফেপেৰি পাতি ধৰিছিল – “আমিতো তহ’তৰ পতাকাখন তুলিলে আপত্তি নকৰোঁ আমি বছৰত এদিন আমাৰখন তোলোতে ইমান আপত্তি কিহৰ?” এই সন্দৰ্ভত মাংগত ৰায়ে কোনো মন্তব্য নিদিছিল৷ ভাৰতীয় প্ৰশাসনীয় বিষয়াৰ পুত্ৰ আৰু নিজৰ ভবিষ্যতৰ কথা মনত ৰাখি সততে সি স্বৰাজ সম্পৰ্কীয় তৰ্ক-বিতৰ্কৰ পৰা দূৰত আছিল।

মই ষ্টিফেন্স্ কলেজত পঢ়া সেই দুটা বছৰৰপৰা সাংঘাতিক কিবা পালোঁ বুলি ক’ব নোৱাৰোঁ৷ পৰীক্ষাত কাণেকাণ মাৰিহে পাছ কৰিলোঁ৷ মই সেই দিনবোৰত কিতাপতকৈ টেনিছ খেলিহে বেছি সময় কটাইছিলোঁ৷ টেনিছতো মই বেছি উধাব পৰা নাছিলোঁ৷ শিখ আছিলোঁ বাবেই ভাবিলোঁ সেনা বাহিনীৰ কিছু কথাও জানি থোৱাটো ভাল৷ তাকে ভাবি মই “ইউ. টি. চি.”-ত (ইউনিভাৰচিটি ট্ৰেইনিং কৰ্প) জইন কৰিলোঁ৷ লালকিল্লাত সপ্তাহত দুদিন পেৰেড হয়৷ জহকালিৰ গৰমতো বুট জোতা আৰ পেণ্টৰ লগত ঊলৰ চোলা পিন্ধি পেৰেড কৰিব লাগে৷ সোনকালেই মোৰ বিৰক্তি লাগিবলৈ আৰম্ভ কৰিলে৷ কিন্তু তেতিয়াৰ নিয়মটো এনে আছিল যে এবাৰ ভৰ্ত্তি হ’লে সহজে তাৰপৰা ওলাই আহিব নোৱাৰি৷ তেনে কৰিলে আন শাস্তিৰ উপৰিও জেইল পৰ্যন্ত হ’ব পাৰে৷ কোনো উপায় নাছিল৷ বছৰত এবাৰকৈ কেম্প কৰিবলৈও যাব লাগিছিল৷ ১৯১১ চনত ইংলণ্ডৰ ৰজা পঞ্চম জৰ্জ আৰু ৰাণী মেৰিয়ে যি ঠাইত নতুন দিল্লীৰ আধাৰশিলা স্থাপন কৰিছিল, যাক আজিকালি কিংছৱে কেম্প বুলি কয়, সেই ঠাইত এবাৰ আমাৰ কেম্প পতা হৈছিল৷ তেতিয়া সেই ঠাইখন কাঁইটীয়া জোপোহা আৰু সাপ নেউলৰ অবাধ বিচৰণ ভূমি আছিল৷

ইউ. টি. চি. কেম্পত নামৰ আদ্যাক্ষৰৰ ভিত্তিত কেম্পত থকা কেডেটবোৰক নিৰ্বাচন কৰা হয়৷ মোৰ লগত আৰু পাঁচজন সিং উপাধিৰ ল’ৰা পৰিল৷ আটাইকেইজনেই বেলেগ বেলেগ কলেজৰ ল’ৰা৷ দুজন আছিল লেন্স কৰ্পৰেল, দুজন কৰ্পৰেল আৰু এজন ছাৰ্জেণ্ট। সেইটো কেম্পত মইয়েই আছিলো অকলে ষ্টিফেন্স্ কলেজৰ৷ মোৰ বাদে আন কেইজন আছিল গায়ে গাৰিয়ে হৃষ্টপুষ্ট, সৈনিকৰ কাৰণে উপযুক্ত চেহেৰাৰ লোক৷ ছাৰ্জেণ্টজনে প্ৰায়েই মোক কৈছিল, মই যদি খেলত ভাল ফল দেখুৱাব পাৰোঁ তেনেহলে তেওঁ মোৰ নামটো লেন্স-কৰ্পৰেলৰ বাবে চুপাৰিছ কৰি পঠাব!

কেম্পত সেইকেইজন ল’ৰাৰ লগত থাকিব লগা হোৱাত মোৰ বৰ অসুবিধা হৈছিল৷ সিহঁতৰ নাকৰ গৰ্জনে মোৰ আটাইকেইদিন টোপনি ক্ষতি কৰিছিল৷ তাৰোপৰি খাচ গাৱঁলীয়া ভাষাৰে সিহঁতে কিছুমান কৌতুক কৰিছিল৷ খেল ধেমালিত মই ভাল কৰিব পৰা নাছিলোঁ বাবে সিহঁতে মোক লাহে লাহে অৱজ্ঞাৰ চকুৰে চাবলৈ আৰম্ভ কৰিলে৷ ব্যংগ কৰি সিহঁতে মোক সুধিছিল – “তই শিখ নে বনিয়া?” সিহঁতৰ অতপালি যেতিয়া যথেষ্ট হ’ল মই সিহঁতক এসেকা দিবলৈ ঠিক কৰিলোঁ৷ মই অলপ নাচগুড়ি কিনি আনিলোঁ৷ এদিন আবেলি সিহঁত শুই থাকোতে মই সিহঁতৰ নাকৰ ফুটাটোৰ ওচৰত তাৰে অলপ অলপ লগাই থৈ বেলেগ এটা কেম্পলৈ ওলাই আহিলোঁ৷ ষ্টিফেন্স্ কলেজৰ আন কেইজনমানক ক’লোগৈ - চাবি এতিয়া খেলটো! কিছুসময়ৰ পিছত সাংঘাটিক ভাবে হাঁচিয়াই হাঁচিয়াই সিহঁত কেম্পৰ পৰা ওলাই আহিল৷ সমস্ত ইউ. টি. চি. কেম্পৰ ল’ৰাৰ হাঁহিত পেটৰ নাৰী ডাল ডাল হোৱাৰ দৰে হ’ল৷

কেইদিনমানৰ পিছত একেটা কামকে আকৌ কৰিবলৈ গৈ মই সিহঁতৰ হাতত ধৰা পৰিলোঁ৷ সিহঁত টোপনিৰ ভাও ধৰি পৰি আছিল৷ সিহঁতে মোক গতিয়াই ভুকুৱাই টেণ্টৰপৰা বাহিৰলৈ উলিয়াই দিলে৷ তাৰপিছত সিহঁতে এইবাৰ কেম্পৰ ল’ৰাবোৰক তামাছা চাবলৈ বাহিৰলৈ মাতি আনিলে৷ মই বশ্যতা স্বীকাৰ কৰিবলৈ বাধ্য হ’লো৷ অৱশ্যে তাৰপিছৰ সময়খিনি খুউব ভালদৰে পাৰ হৈছিল আৰু সিহঁতৰপৰা মোৰ কিছু উপকাৰো হৈছিল৷ (আগলৈ..)